Borçlar özel isimsiz sözleşmeler

İSİMSİZ SÖZLEŞMELER (ATİPİK SÖZLEŞMELER)

Unsurları ve özellikleri önceden kanunda belirlenmemiş sözleşmelerdir.

İsimsiz Sözleşme Örnekleri:

1.       Sulh sözleşmesi

2.       Tek satıcılık sözleşmesi

3.       Satış için tevdi sözleşmesi

4.       Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi

5.       Garanti sözleşmesi

İsimsiz Sözleşme Türleri:

1.       Karma Sözleşmeler: Kanunda düzenlenmiş sözleşme tipine ait unsurların kanunun öngörmediği tarzda bir araya gelmesi ile oluşur. Ör: Hastane kabul sözleşmesi (Kira +vekalet + hizmet)

a.       Karma Kombine Sözleşmeler: Taraflardan biri birden fazla edim yükümlülüğü altına girerken karşı taraf tek bir edim yükümlülüğü altına girer. Ör: Hastane kabul sözleşmesi

b.      Karma Çift Tipli Sözleşmeler:  Farklı sözleşme tiplerine ait asli edimlerin mübadele edilmesi ile oluşur. Ör: Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi.

c.       Çeşitli sözleşme tiplerine ait unsurların birbirine karıştığı sözleşmeler: Farklı sözleşme tiplerine ait unsurlar bir araya gelir. Ör: Gazete kuponu ile alınan yemek takımı.

d  Yabancı yan edim içeren sözleşmeler: Mevcut bir sözleşmeye, başka bir sözleşmeye ait asli edim, yan edim olarak eklenir. Ör: Montaj kaydıyla satım sözleşmesi.

2.       Sui Generis (kendine özgü yapısı olan ) Sözleşmeler: Kısmen ya da tamamen kanunda yer almayan unsurların bir araya gelmesi ile oluşur. Ör: Tek satıcılık sözleşmesi. (Satım + Satış tekeli)

3.       Bileşik Sözleşmeler: İki veya daha fazla birbirinden hukuken bağımsız sözleşmenin, bir edim-karşı edim çerçevesinde yeni oluşturulan sözleşmede birinin yerine getirilmesi diğerinin ifasına bağlı olacak şekilde bir araya getirilmesidir. (Coca Cola bayisine buzdolabı verilmesi)

İSİMSİZ SÖZLEŞMELERİN YORUMLANMASI VE TAMAMLANMASI

A.      Karma sözleşmeler ile ilgili uyuşmazlıklarda:

a.       Hakim öncelikle sözleşmeyi yorumlayacak. Taraf iradelerine ulaşmak için:

                                                               i.      Soğurma Teorisi: Hangi sözleşme türüne ilişkin unsur ağır basıyorsa o sözleşme hükümleri uygulansın. Ör: Hastane kabul sözleşmesinde vekalet sözleşmesi hükümleri (tedavi ağır basar).

                                                             ii.      Terkip Teorisi: Bir sözleşmedeki her bir edime ilişkin unsurda uyuşmazlık hangi noktadaysa oraya ilişkin hükümler uygulansın. Ör: Ör: Hastane kabul sözleşmesinde tedavi ile ilgili sorunda vekalet sözleşmesi hükümleri, odada sorun varsa kira sözleşmesi, vb.

                                                            iii.      Kıyas Teorisi: TBK özel hükümlerdeki hükümler kıyasen uygulansın. HAKİM GÖRÜŞ BU YÖNDEDİR.

                                                           iv.      Yaratma Teorisi: Hakim her durumda uygulanacak hukuku kendisi yaratsın, çünkü atipik sözleşmedir.

PRATİKTE i ve ii PEK KABUL GÖRMEZ, HAKİM KIYAS UYGULAR, YOKSA KENDİSİ HUKUK YARATIR.

B.      Sui Generis (kendine özgü yapısı olan ) sözleşmeler ile ilgili uyuşmazlıklarda

a.       Hakim taraf iradelerine bakar. Sözleşmeden hareketle tarafların gerçek iradesine ulaşmaya çalışır. (sözleşme hükümleri)

b.      Ulaşamazsa sözleşmede boşluk vardır. Hakim dolduracak.

c.       TBK genel hükümler

d.      Örf ve adet

e.      TBK özel hükümler + kıyas

f.        Hukuk yaratma

C.       Bileşik sözleşmeler ile ilgili uyuşmazlıklarda

a.       Sözleşme hükümleri

b.      Her bir sözleşmeye ilişkin hükümler kıyasen uygulanır.

BAZI İSİMSİZ SÖZLEŞME TÜRLERİ

(Uygulamada sıklıkla karşılaşılanlar.)

SULH SÖZLEŞMESİ:

·         Sui generis.

·         Tarafların birlerine karşılıklı fedakarlıkta bulunarak aralarındaki mevcut hukuki ilişkiyi açıklığa kavuşturmalarına ya da hukuki ilişki üzerindeki anlaşmazlığa ya da tereddüt haline son vermelerine ilişkin kendine özgü yapısı olan isimsiz sözleşmedir.

·         Bazı konularda sulh sözleşmesi yapılamaz:

o   Niteliği gereği: Serbestçe tasarruf edilemeyecek hususlar. Ör: Babalık, nesebin reddi.

o   Kamu düzeni nedeniyle: Boşanma, velayet.

o   Tasarruf yetkisinin olmadığı durumlar: Müflisin malları.

·         Unsurları:

o   Taraflar arasından önceden mevcut bir ilişki

o   Bu ilişkiye istinaden bir anlaşmazlık ya da kararsızlık hali

o   Tarafların karşılıklı fedakarlıkta bulunması. TEK TARAFLI OLURSA FERAGAT YA DA İBRA

·         Türleri

·         Adi sulh sözleşmesi: Davaya gitmeden taraflar arasında. Şekle tabi değil, ispat açısından yazılı olmalı.

·         Kazai sulh sözleşmesi: Hakim önünde yapılır. Şeklen mahkeme kararında yer alır.

·         Temsilci ile yapılırsa mutlaka özel yetki gerekir. Genel vekaletname yetmez.

SATIŞ İÇİN TEVDİ (KONSİNYE) SÖZLEŞMESİ

·         Sui generis.

·         Bırakan/satış için bırakılan

·         Taraflardan birinin (bırakan) bir malı kararlaştırılan bedel karşılığında diğer tarafın kendi nam ve hesabına satması için ona teslim etmesi, karşı tarafın da (satış için bırakılan) belirlenen bedeli ödemeyi ya da malı iade etmeyi taahhüt etmesi ile kurulur.

·         Taşınmaz mallar bu sözleşmenin konusunu oluşturamaz, çünkü taahhüt ve teslim aynı anda olur.

·         Bazı sözleşmelerle karşılaştırılması:

o   Komisyonculuk sözleşmesinden farklıdır. SİTS’de satan kendi adına ve hesabına, KS’de kendi adına ama başkası hesabına işlem yapar. SİTS’de kâr satana kalır, KS’de kâr bırakana kalır, komisyoncu ayrıca ücret alır.

o   Vekalet sözleşmesinden farklıdır. SİTS’de satan kendi adına ve hesabına, vekil ise müvekkili adına ve hesabına işlem yapar.

o   Tellallık sözleşmesinden farklıdır. Tellalın temsil yetkisi yoktur, sadece alıcı ve satıcıyı bir araya getirir.

o   Satım sözleşmesinden farklıdır. Satımda malın mülkiyeti direkt karşı tarafa geçerken, SİTS’de üçüncü kişiye geçer.

·         Haklar ve Borçlar:

o   Bırakan malın zilyetliğini satış için alana devretmek zorundadır.

o   Bırakanın mülkiyetin üçüncü kişiye geçeceğine rızası olmalıdır.

o   İki şey kararlaştırılabilir: malın satışı ya da iadesi.

TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ

·         Sui generis.

·         Sağlayıcı (yapımcı)-tek satıcı

·         Yapımcı ürünlerinin bir kısmını ya da tamamını belirli bir bölgede ve zamanda tekele sahip olarak satmak üzere tek satıcıya göndermeyi, tek satıcı da söz konusu mal ya da ürünleri kendi nam ve hesabına satarak bu malların sürümünü artırmak için faaliyette bulunmayı taahhüt eder.

·         Yapımcı: Bir hammadde ya da yarı mamül bir ürünü mal haline getirendir.

·         Tek satıcı: Bu ürünü tekel hakkına sahip olarak satacak olan kişidir.

·         Atipiklik unsurları: Tekel unsuru, belirli bir bölge ve zaman unsuru.

·         Unsurları:

o   Tek satıcıya belli bir bölgede satış tekeli

o   Süreklilik arz eden bir çerçeve sözleşme olması

§  Çerçeve Sözleşme: Taraflar arasında ana esasları önceden belirlenen ve taraflar aksini belirtmediği sürece geçerli olan sözleşmedir.

o  Tek satıcının kendi nam ve hesabına hareket etmesi (Kâr ve zarar satıcınındır.)

o  Tek satıcının malların sürümünü artırması (Satıcı reklam yapar.)

·      Haklar ve Borçlar:

o   Satıcının alım ve bedel ödeme borcu

o   Satıcının sürüm için faaliyette bulunma borcu

o   (Satıcının) satış sonrası hizmet borcu

o   Satıcının sadakat, bilgi verme, yapımcının talimatlarına uyma ve sır saklama borcu

o   Satıcının rekabet etmeme borcu

o   Yapımcının düzenli biçimde mal teslim etme borcu

o   Yapımcının tek satıcıyı destekleme borcu

o   Yapımcının sözleşme bölgesinde başkasıyla anlaşma yapmama borcu

·      Sözleşmenin Sona Ermesi:

o   Süre sona erebilir.

o   Haklı sebep yoksa olağan fesih ile, haklı sebep varsa olağanüstü fesihle.

o   Taraflardan birinin iflası, ölümü, fiil ehliyetinin kaybı.

ARSA PAYI KARŞILIĞI İNŞAAT SÖZLEŞMESİ

·         Karma çift tipli sözleşme.

·         Arsa sahibi arsasının belirli paylarının mülkiyetini, müteahhit de arsa üzerine inşa edeceği binanın bağımsız bölümlerinin teslimini taahhüt eder.

·         Unsurları:

o   Arsa sahibi arsasının belirli paylarının mülkiyetini devredecek. (Taşınmaz satım sözleşmesi)

o   Müteahhit binanın belirlenen bağımsız bölümlerini teslim edecek. (İstisna sözleşmesi)

o   Taşınmaz satım sözleşmesi resmi şekle tabi olduğundan kat karşılığı arsa satımı da resmi şekle tabidir. İlişkiden nisbi bir hak doğar, ama tapu kütüğüne şerh edilirse herkese karşı ileri sürülebilir.

GARANTİ SÖZLEŞMESİ

·         Garanti verenin, garanti alanın bir teşebbüse girmesinden veya bir borç ilişkisi içine girdiği üçüncü kişinin borcunu ifa etmemesinden doğacak zarar tehlikesini üstlendiği sözleşmedir.

·         Türleri:

o   Saf Garanti Sözleşmesi: Garanti veren belirli bir borç ilişkisinden bağımsız olarak garanti verir (şirket hisseleri seneye kâr getirecek).

o   Kefalet Benzeri Garanti Sözleşmesi: Garanti alanla üçüncü kişi arasında bir temel borç ilişkisi mevcuttur. (Kefaletle karıştırılır. Kefalette alacaklı, borçlu, kefil vardır. Burada garanti veren, garanti alan ve üçüncü kişi.)

§  Garanti Sözleşmesi vs Kefalet Sözleşmesi

Garanti Sözleşmesi	Kefalet Sözleşmesi
Bağımsızdır. Üçüncü kişi ve garanti alan arasındaki sözleşmenin geçersiz olması garanti sözleşmesini etkilemez.	Fer’idir. Borçlu ve alacaklı ilişkisi sona erince bu da son erer.
Garanti veren esas borç ilişkisinden kaynaklanan defi ve itirazları garanti alana karşı ileri süremez.	Kefil esas borç ilişkisinden kaynaklanan defi ve itirazları ileri sürebilir.
Şekle tabi değildir.	Yazılı şekle tabidir.
Kanunen tanınmış bir rücu yoktur, ancak taraflar aralarında kararlaştırabilirler.	Kefil, borçlunun ödemediği borcu öderse kanunen onun alacak haklarına halef olur.