MEDENİ USUL HUKUKU- MAHKEMELERİN YETKİSİ

MEDENİ USUL HUKUKU- MAHKEMELERİN YETKİSİ


# Yetki bir davaya hangi yerdeki görevli mahkeme tarafından bakılacağını belirler.

# Mahkemelerin yetkisi kural olarak kamu düzenine ilişkin değildir.

# Bazı hallerde mahkemenin yetkisi kamu düzeni ile ilişkili kabul edilmiş kesin yetki kuralları getirilmiştir.

# Kesin olmayan yetki kuralları

# Mahkemelerin yetkisi diğer kanunlarda yer alan yetkiye ilişkin hükümler saklı kalmak üzere Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na tabidir

# GENEL YETKİ KURALI:
  - Genel yetkili mahkeme kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça her davanın açıldığı tarihte DAVALININ YERLEŞİM YERİ sayılan yer mahkemesidir.

- Tüzel kişilere karşı açılacak davalarda genel yetkili mahkeme tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir

- Dava açılırken davalının yerleşim yeri esas alınır-
- Türkiye'de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme olarak Türkiye'deki mutad meskeni yetkili kabul edilmiştir. Ancak belirli bir mal varlığına ilişkin dava o malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilir.
- Davalı birden fazla ise dava, davalılardan birinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ancak davacı sırf davalılardan birisinin kendi mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla dava açmışsa ve bu durum belirtiler veya başka delillerle anlaşılırsa ilgili DAVALININ İTİRAZI üzerine mahkeme onun hakkındaki davayı ayırarak yetkisizlik kararı verir. Bu durum davalı tarafından ileri sürülmese bile mahkeme tarafından dikkate alınmalıdır. Çünkü hakim dürüstlük kuralına aykırılığı kendiliğinden dikkate alır.
-
# Kanunda dava sebebine göre davalıların tamamı hakkında ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belli edilmiş ise, davaya ORTAK YETKİLİ mahkemede bakılır. Yani bu durumda davalılardan biri için yerleşim yerinde dava açılamaz. Ortak yetkili mahkeme varsa bu mahkemenin yetkisi kesin yetkidir ve davanın davalılardan birisinin yerleşim yerinde açılması mümkün değildir.
Örneğin; haksız fiile sebebiyet vermiş davalıların her birinin yerleşim yeri farklı ise dava hepsi için ortak yetkili mahkeme olan haksız fiilin meydana geldiği yer mahkemesinde açılır.

# Şubenin işlemlerinden dolayı davada taraf olarak şubenin bağlı bulunduğu merkez davalı gösterilse bile şubenin bulunduğu yerde de dava açılabilir.
Bu kuralın da istisnaları vardır. Örneğin; İhlas davası merkezin yerleşim yerinde açılabilir

# Boşanma davalarında yetkili mahkeme;
- Davadan önce eşlerin son defa altı aydan beri oturdukları yer mahkemesi veya
-  Eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesidir.

# ÖZEL YETKİ KURALLARI

# Genel yetki kurallarının dışında genel yetkili ortadan kaldırmayan özel yetkili mahkemeler kanunda sayılmıştır.

# Geçici olarak oturulan yer mahkemesi'nin yetkisi :

Memur işçi asker öğrenci gibi bir yerde geçici olarak oturan ve o yerde oturmaları uzunca bir zaman devam eden kişilere karşı ALACAK ve TAŞINIR MAL davaları geçici olarak oturulan yer mahkemesinde açılabilir.

#  Sözleşmeden Doğan davalarda yetki :
- sözleşmeden doğan davalarda sözleşmenin İFA YERİ mahkemesi yetkili mahkemedir
- buradaki sözleşme borçlar hukukunda doğan sözleşmelerdir
- ifa yeri belirlenirken ifasi istenen şey esas alınır. Sözleşmede her iki taraf da ifada bulunacak ise davacının ifasını istediği şeye göre yetkili mahkeme tespit edilir
- Sözleşmede aksi ifa yeri kararlaştırılmamışsa
A. Alacak para alacağı ise dava ALACAKŞININ YERLEŞİM YERİ mahkemesinde açılır.
  B. Borç parça morgi ise sözleşmenin kurulduğu sırada BORÇ KONUSUNYN BULUNDUĞU YERde dava açılır
  C  Bunlar dışındaki tüm borçlar doğumları sırasında BORÇLUNUN YERLEŞİM YERİNDE ifa edilir

# Sözleşmenin feshi halinde artık ifa yerinde dava açılamaz çünkü
ifa yeri kuralı sadece geçerli sözleşmeler için geçerlidir.

# Haksız fiilden kaynaklanan davalarda yetki :

- Haksız fiilin işlendiği veya
- Zararın meydana geldiği veya
- Gelme ihtimalinin bulunduğu veya
- Zarar görenin yerleşim yerinde dava açılabilir.

# Eğer haksız fiil bir televizyon kanalı aracılığı ile işlenmişse bu televizyon kanalının yayınları'nın ulaştığı her yerde bu hükme dayanılarak dava açılabilir.

# Haksız fiil birden fazla kişi tarafından işlenmiş ise bu kişilere karşı haksız fiilin meydana geldiği yer mahkemesi ortak yetkili yer mahkemesidir.  Dava ortak yetkili mahkeme olan haksız fiilin meydana geldiği yer mahkemesinde açılmak zorundadır. Kesin yetki kuralıdır.

# Kişilik haklarına tecavüz nedeniyle açılacak davalarda davacı kendi yerleşim yerinde veya davalının yerleşim yeri mahkemesinde de dava açabilir.

# Mirastan Doğan davalarda yetki kuralı :

# Terekedeki bir mal hakkında açılacak İstihkak davası, terekenin yazımı ve tespiti zamanında MALIN BULUNDUĞU YER mahkemesinde açılabilir.
#  Mirasçılık belgesinin iptali ve yeni mirasçılık belgesi verilmesine ilişkin davalarda MİRASÇILARIN her birinin OTURDUĞU YER Mahkemesi de yetkilidir.

#  Sigorta sözleşmelerinden kaynaklanan tazminat davalarında yetki :

# Zarar sigortalarından doğan davalar
- sigorta bir taşınmaza veya niteliği gereği bir yerde sağlık bulunması gereken yahut şart kılınan bir taşınıra ilişkin ise MALIN bBULUNDUĞU YERde
- Bir yerde sabit bulunması gerekmeyen veya şart kılınmayan bir taşınıra ilişkinse RİZİKONUN GERÇEKLEŞTİĞİ YERde de dava açılabilir.
Bu yetki kuralları kesin yetki kuralları değildir. Bu hükümler deniz sigortalarının doğan davalar için uygulanmaz.

# Karayolları Trafik kanununda düzenlenen mali mesuliyet sigortasında yetkili mahkemeler
  - sigortacının MERKEZ veya ŞUBEsinin veya sigorta sözleşmesini yapan ACENTEsinin bulunduğu yer mahkemesidir.

# KESİN YETKİ KURALLARI

# Kesin yetki olarak tek bir mahkeme öldürülmüş olabileceği gibi birden fazla mahkeme de öngörülmüş olabilir. Önemli olan belirtilen yer veya yerler dışında davanın açıklamasıdır.

# Taşınmazın aynından Doğan davalarda yetki:
Taşınmaz üzerindeki aynı haklara ilişkin veya aynı hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek davalar ve taşınmazın zilyetliğine yahut alıkoyma hakkına ilişkin davalarda TAŞINMAZIN BULUNDUĞU YER  mahkemesi kesin yetkilidir.

Taşınmaza ilişkin olmakla birlikte taşınmaz üzerindeki şahsi bir hakka ilişkin dava taşınmazın aynına ilişkin değildir. ( Örnek: Kira)

-  İstihkak davaları, tescil davaları, yolsuz tescilin silinmesi ve değiştirilmesi davaları, irtifak hakkına ilişkin davalar, paylaştırma ve ortaklığın giderilmesi davaları, şufa davaları taşınmazın bulunduğu yerde açılır
-  Taşınmazın zilyetliğiine veya alıkoyma hakkına ilişkin davalar da taşınmazın bulunduğu yerde açılır.
-   irtifak hakkına ilişkin davalar üzerinde irtifak hakkı bulunan taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde açılır.
-   Taşınmazın bulunduğu yerde açılması gereken davalarda birden fazla taşınmaz söz konusu ise taşınmazlardan birinin bulunduğu yer mahkemesinde dava açılabilir.

#  Şirket dernek ve vakıflar gibi özel hukuk tüzel kişilerinin ortaklık veya üyelik ilişkileri ile sınırlı olmak üzere;
- TÜZEL KİŞİNİN ortağına veya üyesine karşı
- BİR ORTAĞIN VEYA ÜYENİN bu sıfatla diğerine karşı açacakları davalar
  ilgili TÜZEL KİŞİNİN MERKEZİNİN BULUNDUĞU YER mahkemesinde açılır.

#  - Tenekenin paylaşılmı sözleşmesi
     - Yapılan paylaşma sözleşmesinin geçersizliği
     -  ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisi
     -   miras sebebiyle istihkak  davaları
     -   mirasçılar arasında tenekenin yönetiminden kaynaklanan davalar
     -   Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar
   ÖLENİN SON YERLEŞİM YERİNDE açılır.

# Can sigortalarında kesin yetki: SİGORTA ETTİRENİN veya
LEHTARIN veya
SİGORTALININ
leh ve  aleyhine açılacak davalarda ÖNLARIN YERLEŞİM YERİ mahkemesi kesin yetkilidir


# YETKİ SÖZLEŞMESİ

# Taraflar belirli bir uyuşmazlık hakkında aslında yetkili olmayan bir mahkemeyi yetkili kılmak için sözleşme yapabilirler

# Yetki sözleşmesinin şartları yerine getirilirse yabancı ülke mahkemeleri de yetkili kılınabilir

# Yetki sözleşmesi yapılması ve geçerliliği bakımından maddi hukuka tabidir ancak bir usul hukuku sözleşmesidir

# Yetki sözleşmeleri asıl ve doğrudan etkisini usul hukuku alanında meydana getirir ve bu yüzden geçerlilik şartları usul hükümlerine göre belirlenmelidir

# Yabancı bir ülkede Türk mahkemelerinin yetkili kılmak için yapılan yetki sözleşmesinin geçerliliği Türk usul hukuku kurallarına bağlıdır

# Yetki sözleşmesinin şartları

1. Sözleşmenin tarafları Tacir veya Kamu tüzel kişisi olmalıdır

2. Kesin yetkinin bulunduğu durumlarda yetki sözleşmesi yapılamaz.

- Örneğin iş mahkemelerinin yetkisi kesin yetki olarak kabul edildiğinden yetki sözleşmesi yapılamaz

3. Yetki sözleşmesi yazılı şekilde olmalıdır
- Bu geçerlilik şartıdır
- Daha önce taraflar herhangi bir şekilde yetki sözleşmesi yapmamış olsalar bile davalık yetkisiz mahkemede açılan davaya suresinde ilk itiraz olarak yetki itirazında bulunmazsa yetkisiz mahkemenin yetkisini kabul etmiş olur

4. Uyuşmazlık ve mahkeme belirli olmalıdır

- Taraflar isterse birden fazla mahkemeyi yetkili kılabilirler.
Ancak kararlaştırılan bu birden fazla mahkemenin hakkın kötüye kullanılmasına aykırılık oluşturmaması gerekir
- Yetki sözleşmesi yapan taraftan aksine bir düzenlemeye yapmamışlarsa kural olarak daha var sadece yetki sözleşmesinde kararlaştırılmış olan mahkemede açılabilir. yani KURAL  MÜNHASIR yetki sözleşmesidir. Ancak Bunun aksi kararlaştırılabilir.


#  yetki kurallarına aykırılık ve sonuçları

# 1. Yetki kesin yetki ise veya kanunda uyuşmazlığın sadece o yer mahkemelerinde görüleceği belirtilmişse;  taraflar bu yetki itirazını davanın her aşamasında ileri sürebilirler ve  mahkeme de davanın her aşamasında bu durumu kendiliğinden gözetmelidir

# 2. Diğer hallerde;  yetki itirazı cevap dilekçesinde İLK İTİRAZ olarak ileri sürülmelidir
Davalı tarafından süresinde ileri sürülmeyen yetki itirazı daha sonra ileri sürülemez ve mahkemece dikkate alınamaz. Dava yetkisiz mahkemede görülmeye devam edilir.

# Yetki sözleşmesi yetkilinin kesin olmadığı hallerde yapılabileceğiniden yapılmış olan yetki sözleşmesinin taraflarından birisi TACİR OLMASA BİLE davada süresi içinde yetki itirazında bulunmazsa mahkeme yetkili olarak kabul edilir

# İlk itiraz süresi geçtikten sonra yetki sözleşmesinin Tacir ya da Kamu tüzel kişisi olmayan bir kişi ile yapılmış olması sebebiyle mahkemenin yetkisiz olduğu ileri sürülemez.

# Hakim geçersiz yetki sözleşmesine dayanarak açılan davada yetkili olup olmadığını kendiliğinden inceleyemez.

# Genel ve özel yetkili mahkemelerin yetkisini kaldıran geçerli bir yetki sözleşmesine rağmen davacı genel yetkili mahkemede dava açarsa davalı süresi içinde yetki itirazında bulunursa mahkeme yetkisizlik kararı verebilecektir. Davalı yetki itirazında bulunmazsa mahkeme kendiliğinden yetkisi olmadığı sonucuna vararak yetkisizlik kararı veremeyecektir.

# Davalı yetki itirazında bulunurken doğru şekilde yetkili mahkemeyi  de göstermelidir. Aksi halde yetki itirazı kabul olunmaz.
Birden fazla yetkili mahkeme var ise yetki itirazında bulunan davalı, tüm yetkili mahkemeleri değil SADECE SEÇTİĞİ MAHKEMEYİ itirazında belirtmelidir

# Davalının yetki itirazı davacıya tebliğ edilir ve davacının bu konudaki beyanı beklenir.

A. Davacı yetki itirazını KABUL ETMEZ ise mahkeme bu itirazı inceler. İtirazın kabulü veya reddi yönünde bir karar verir.
1. YETKİ İTİRAZININ REDDİ KARARI bir ara karar olup bu karara karşı tek başına kanun yoluna gidilemez. Esas hükümle birlikte kanun yoluna gidilebilir

2. YETKİ İTİRQZININ KABULÜ VE YETKİSİZLİK KARARI: Mahkeme yetkisiz olduğunu ve yetki itirazında gösterilen mahkemenin yetkili olduğunu tespit ederse, DOSYANIN YETKİLİ MAHKEMEYE GÖNDERİLMESİNE karar verir
Mahkeme yetkisizlik kararında yetkili mahkemeyi de gösterecektir. Yetkisizlik kararı nihai bir karardır ve bu karara karşı kanun yoluna başvurulabilir.

-# Yetkisizlik kararından sonra davaya yetkili mahkemede devam edilebilir.
- Yetkisizlik kararına karşı İstinaf yoluna başvurulması mümkün değilse KARARIN VERİLDİĞİ tarihten
-  İstinaf yoluna başvurulabilirse BAŞVURUNUN REDDİ KARARININ  TEBLİĞİ tarihinden
-  Süresi içinde İstinaf yoluna başvurmayarak yetkisizlik kararı kesinleşmiş ise bu KARARIN KESNİLEŞTİĞİ tarihten
   itibaren taraflardan birisi 2 hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurarak dosyanın yetkili mahkemeye gönderilmesini talep etmelidir. Aksi halde davanın açılmamış sayılmasına karar verilir.

# Görevsizlik kararının sonrasında yapılması gerekenler ile ilgili  hükümler yetkisizlik kararı hakkında da geçerlidir.
# Ancak kesin yetki dışında, mahkemenin yetkisizlik kararı kanun yoluna başvurulmaksızın kesinleşmiş olsa bile yetkili olarak dosya kendisine gönderilen mahkeme yetkisizlik kararı ile bağlıdır ve kendisinin yetkisiz olduğunu düşünse bile yetkisizlik şekilde karar veremez.