DAĞILMA DÖNEMİ

DAĞILMA DÖNEMİ

Denge Politikası
Osmanlı Devleti, bu politikayı (denge politikası) İngiltere ve Rusya’nın da desteğini

alarak ilk kez Fransa’ya karşı kullanmıştır

Fransız İhtilâli’
milliyetçilik akımı

✎ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımı ile Rusya’nın, Slav topluluklarını tek bir
çatı altında kendi yönetiminde birleştirme amacına dayanan Panslavizm politikasının

etkisiyle ilk isyan Sırplar tarafından 1804’de çıkarılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde milliyetçiliğin etkisiyle isyan eden ilk azınlık Sırplardır

Osmanlı-Rus savaşları sonrasında Sırplar;
❆ 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyaz
❆ 1829 Edirne Antlaşması ile özerklik 
❆ 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlık

Osmanlı Devleti’nde özerklik elde eden ilk topluluk Sırplardır

Avrupa devletleri, bunun üzerine 1827 yılında

Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmıştır

Osmanlı tarihinde ilk kez bir vali yardımı şarta bağlamıştır. (Mehmet Ali Paşa)

1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile

Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir
Osmanlı Devleti’nde bağımsızlık kazanan ilk toplum Rumlar (Yunanlılar)’dır

Edirne Antlaşması Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin hazırlamıştır
Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz ilk toprak Cezayir’dir

✎ Milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık kazanan milletleri sırasıyla şu şekilde göstermek

mümkündür
Yunanistan ⇒ Edirne Antlaşması (1829)
Sırbistan-Karadağ-Romanya ⇒ Berlin Antlaşması (1878)
Bulgaristan ⇒ II. Meşrutiyet’in ilanı sırasında (1908)
Arnavutluk ⇒ I. Balkan Savaşı sırasında (1913)

Araplar ve Ermeniler ⇒ I. Dünya Savaşı sırasında (1914-1918)

MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831)

Kütahya Antlaşması (1833) (Osmanlı & Kavalalı Mehmet Ali Paşa)
Osmanlı, Mehmet Ali Paşa’nın tekrar isyan etmesinden

endişe duymuş ve “denize düşen, yılana sarılır” diyerek Rusya’ya yaklaşmıştır
Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) (Osmanlı & Rusya)
“Boğazlar Sorunu” ilk kez Hünkâr İskelesi Antlaşması ile ortaya çıkmıştır
Hünkâr İskelesi Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerinde egemenlik haklarını
kullanarak imzaladığı son antlaşmadır

Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) (Osmanlı & İngiltere)
İngilizler, “Rüsûmât-ı Dâhiliye” denilen iç gümrük vergisinden muaf tutulacak,
Osmanlı Devleti, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (Sözleşmesi) ile Avrupa’nın
pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür

Londra Konferansı (1840)
✎ Mısır Meselesi’ni uluslararası alanda çözmek isteyen İngiltere öncülüğünde toplanan
konferansa; Rusya, İngiltere, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katılmıştır.
Mısır’ın Osmanlı toprağı sayılması, ancak yönetiminin babadan oğula geçmesi
(Hıdivlik) koşuluyla Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya verilmesi kararları alınmıştır
Mısır Meselesi 1840 Londra Konferansı ile uluslararası alanda çözümlenmiştir.

Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)
✎ Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan rahatsız olan Fransa ve İngiltere’nin girişimleriyle
imzalanan bir sözleşmedir
 Boğazların durumu ilk kez uluslararası bir konferansta belirlenmiştir.
 Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir
Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğine
ilk kez kısıtlama getirilmiştir. Ayrıca bu sözleşme ile Boğazlara ilk kez uluslararası
bir statü getirilmiştir.

KIRIM SAVAŞI (1853-1856) (Osmanlı & Rusya)
✎ Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında, 1854’te İngiltere’den almıştır.
✎ İtalya birliğini kurmak isteyen Piyemonte Krallığı, özellikle Fransa ve İngiltere’nin
sempatisini kazanmak için Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır.
✎ Rusya’nın Eflâk-Boğdan’ı işgaliyle başlayan savaş sonucunda, Rusya mağlup olmuş
ve 1856’da Paris Antlaşması imzalanmıştır
Paris Antlaşması (1856)
 Eflâk ve Boğdan’a muhtariyet (özerklik) verilmesi öngörülmüştür.
 Paris Konferansı esnasında Osmanlı Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak
konferansa sunmuştur. (iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla)
Osmanlı Devleti Paris Antlaşması ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmıştır.
Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı’nı kazandığı halde Paris Antlaşması ile “yenik” duruma
düşürülmüştür

F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ)
✎ Rusya’nın uyguladığı Panslavizm (Slav Birliği) politikasına bağlı olarak Balkanlarda
ortaya çıkan isyanlarla ilgili sorunu çözmek amacıyla, 1876’da İstanbul (Tersane)
Konferansı toplanmıştır. Ancak Osmanlı Devleti konferansta alınan kararları kabul
etmemiştir.
Osmanlı Devleti, 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı’nın toplanma amacını ortadan
kaldırmak için, konferansın toplandığı gün (23 Aralık 1876’da) Meşrutiyet yönetimini
kabul etmiştir. Ancak Avrupalı devletler, bu gelişmeyi dikkate almamış ve Osmanlı
Devleti tüm çabalarına rağmen savaşı engelleyememiştir
Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878)
✎ 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında iki devlet arasında imzalanmıştır.
✎ Antlaşma maddeleri Avrupalı devletlerin çıkarlarına ters düştüğü için, İngiltere’nin
müdahalesiyle Ayastefanos Antlaşması iptal edilmiş ve yürürlüğe girememiştir. Bu
nedenle ölü doğmuş bir antlaşmadır.
✎ Bu antlaşmanın iptal edilmesi ile 1878’de Berlin Antlaşması imzalanmıştır.
Ayastefanos Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında gizli bir
antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, İngiltere Rus tehdidi altında olan Osmanlı
Devleti’ne yardım edecek, buna karşın Kıbrıs’ı geçici olarak alacaktı. 1878’de
yapılan anlaşmayla Kıbrıs geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır

Berlin Antlaşması (1878)
Berlin Antlaşması, XIX. yüzyılda imzalanan şartları en ağır antlaşmadır.
 İngiltere ile Avusturya en kârlı çıkan devletler olmuştur.
 Ermenilerle ilgili bir madde ilk kez resmî bir antlaşmada yer almıştır.
 Romanya, Sırbistan ve Karadağ bağımsızlıklarını kazanmıştır
Antlaşmada yer alan “Doğu Anadolu’da yaşayan azınlıklar için ıslahat yapılacak.”
maddesi ile “Ermeni Sorunu” ilk kez Berlin Antlaşması ile ortaya çıkmıştır.
✎ Berlin Antlaşması’ndan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü
koruma siyasetini terk etmiştir. Nitekim İngiltere’nin bu amaçla işgal ettiği
ilk Osmanlı toprağı Mısır olmuştur.

HALEPA FERMANI (1878)
✎ Girit sorununu çözümlemek için 20 Kasım 1878’de Osmanlı Devleti ile Girit Rumları
arasında Halepa Fermanı imzalanmıştır
✎ 1897’de ise, adayı işgal eden Yunanlılara karşı Dömeke Meydan Muharebesi yapılmış,
savaş Osmanlı Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır. Girit Osmanlı’da kalmıştır.
(1908’de Girit Yunanistan’a katılmıştır.)

Yunanlılara karşı yapılan 1897 Dömeke Meydan Muharebesi, Osmanlı Devleti’nin
yaptığı son meydan savaşıdır.

XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
❆ İlk kez “yönetim” ve “hukuk” alanlarında ıslahatlar yapılmıştır.
❆ İlk kez halk yönetime katılmıştır.
❆ İlk kez padişahın yetkileri kısıtlanmıştır.
❆ İlk kez kanunun üstünlüğü kabul edilmiştir.
❆ İlk kez Osmanlı’da “parlamentolu dönem” başlamıştır

XIX. yüzyıl ıslahatlarının temel amacı, Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak ve
devletin parçalanmasını engellemektir

II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839)
✎ II. Mahmut, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri
de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet
(Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren
ikinci Osmanlı padişahıdır
Sened-i İttifak (1808)
✎ Sened-i İttifak’ın imzalanmasında, II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Rusçuk
Âyanı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur
Sened-i İttifak ile Osmanlı Devleti’nde padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır.
Bu yüzden Sened-i İttifak ilk demokratikleşme hareketi olarak kabul edilmektedir.
Sened-i İttifak’ın imzalanmasında Avrupalı devletlerin ya da Avrupa’da ortaya çıkan
fikir akımlarının herhangi bir etkisi yoktur
Sened-i İttifak padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından, İngiltere’de Kral Yurtsuz
John’un 1215 tarihli Magna Carta’sına benzetilmektedir

Askerî Alanda Yapılan Islahatlar
✎ Nizâm-ı Cedit’e benzeyen Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur. Ancak yeniçerilerin
tepki göstererek isyan etmeleri üzerine kapatılmıştır.
✎ Bu ocağın yerine Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ocak kurulmuşsa da, askerlerin tâlim
yapmak istememeleri yüzünden bu ocak da kapatılmıştır.
✎ 1826 yılında halk, esnaf, topçu birlikleri ve ulemâ sınıfının da desteğiyle Yeniçeri
Ocağı kaldırılmıştır. Osmanlı tarihinde bu olaya Vak’ay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denmiştir.
✎ Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu kurulmuş böylece
Osmanlı’da “Ocak Anlayışı” terk edilmiştir.
✎ Ordu teşkilâtını düzene koymak için Seraskerlik makamı kurulmuştur.
İlk serasker olarak Rusçuklu Hüseyin Paşa 15 Haziran 1826’da yönetime katılmıştır
Tımarlı sipahilerin yerine eyâletlerde güvenliği sağlamak için;
 Anadolu’da Redif Birlikleri
 Rumeli’de Müşirlikler kurulmuştur. (Müşirlik, Beylerbeyi yetkilerine sahiptir.
✎ 1831’de askerî amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır.
✎ 1834’te Giuseppe Donizetti tarafından Askerî Bando Okulu (Mızıka-yı Hümâyun)
kurulmuş ve Mehterhâne kapatılmıştır.
✎ 1834’te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839’da Askerî Tıp Okulu (Tıbbiye) açılmıştır.
✎ Askerî işleri düzenlemek için Darü’ş-Şurây-ı Askerî kurulmuştur.
✎ İstanbul’da ilk silah fabrikası açılmıştır


Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar
1835’te Divân-ı Hümâyun kaldırılmış, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur.
Böylece Divân-ı Hümayun’un yerini Meclis-i Vükelâ almıştır
Yasama > Meclis-i Valây-ı Ahkâm-ı
Adliye
Yürütme > Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ)
Yargı > Devlet memurlarının yargılanması için Darü’ş-Şurâ-ı Bâb-ı Âli

Nazırlıkların oluşturulmasıyla birlikte ilk kez Kabine Sistemi’ne geçilmiştir

✎ Posta, Polis ve Karantina örgütleri kurulmuştur.
✎ Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluğu getirilmiştir

✎ Tımar sistemi kaldırılmış ve memurlara maaş bağlanmıştır.
✎ Müsadere usulü büyük ölçüde kaldırılarak özel mülkiyet güvence altına alınmıştır.
(Müsadere usulü Tanzimat Dönemi’nde tamamen kaldırılacaktır.)
✎ İlk kez pasaport zorunluluğu getirilmiştir. (Vatandaşlık bilinci !)
✎ İstanbul için vize uygulaması başlatılmıştır.
✎ Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuştur. (Amaç merkezî otoriteyi güçlendirmek)
✎ Devlet dairelerinde padişahın resminin asılması zorunlu hâle getirilmiştir
Devlet dairelerine portresini astıran ilk padişah II. Mahmut’tur.

Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar
✎ II. Mahmut Karadeniz ve Rumeli’ye seyahat etmiş, böylece ilk kez yurt içi gezilere
çıkan padişah olmuştur.
✎ 1824’de İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir.
✎ 1830’da ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir.
✎ 1831’de Takvim-i Vekâyi adlı ilk resmî gazete çıkarılmıştır.
✎ Mekteb-i Ulûm-u Edebiye ve Rüştiye adı ile orta dereceli okullar açılmıştır.
✎ Avrupa tarzı okullar açılmıştır. (Rüştiye, Tıbbiye, Harbiye…) Bu durum eğitimde ikiliklerin
çıkmasına sebep olmuştur.
✎ 1836’da devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açılmıştır.
✎ Yabancı müzik serbest bırakılmıştır
✎ Katolik Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir.
✎ Tercüme Odası adıyla Osmanlı Devleti’nde ilk kez yabancı dil okulu açılmıştır.
✎ 1839’da Baytar Mektebi açılmıştır

Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar
✎ Memur ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışılmıştır.
✎ Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir.
✎ Vergileri belirlemek amacıyla mülk sayımı yapılmıştır.
✎ Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarını karşılamak için İhtisap
Rüsûmu (vergisi) çıkarılmıştır.
✎ Redif askerlerinin giderleri için İâne-i Cihâdiyye vergisi çıkarılmıştır.
✎ İstanbul esnafının işlerini düzenlemek için İhtisap Ağalığı kurulmuştur.
✎ Narh (fiyat belirleme) uygulamasına son verilmiştir.
✎ İstanbul’da Çuha Fabrikası açılmıştır.
✎ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirilmiştir.
✎ Devlet memurlarına ilk kez maaş bağlanmıştır.
✎ Malî Yıl başlangıcı Mart ayı olarak kabul edilmiştir.

TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876)
✎ Yönetim ve hukuk alanında ıslahatların en yoğun yapıldığı dönemdir.
✎ Osmanlı’da eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği dönemdir.
✎ Avrupalı devletlerin azınlık hakları (eşitlik, güvence vb.) bağlamında Osmanlı Devleti
üzerinde çeşitli baskılar kurduğu bir dönemdir.
✎ Tanzimat Dönemi, 1839’da Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından okunan
Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu ile başlamıştır.
✎ Bu dönemde; Sultan Abdülmecit (1839-1861), Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve V.

Murat (1876) padişahlık yapmıştır.

SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861)
✎ Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü kabul eden ilk padişahtır.
✎ Abdülmecit döneminin en önemli gelişmeleri Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı’nın

ilan edilmesidir

Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839)
✎ 1839 yılında Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve padişah

Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.
Tanzimat Fermanı’nın İçeriği
Müslüman ve Hıristiyan halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
☸ Askerlik vatan hizmeti haline getirilecek, askere alma ve terhis işlemleri belirli
kurallara göre yapılacaktır.
☸ Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. (vergide adalet)
☸ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak.
☸ Kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (hukuk üstünlüğü anlayışı)
☸ Herkese mal, mülk, emlâk edinme ve istediği gibi tasarruf hakkı sağlanacak.
Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) önlenecek.
☸ Müsadere Sistemi (mal varlığına el koyma uygulaması) kaldırılacak.

☸ İşkence ve angarya yasaklanacak

Tanzimat Fermanı’nın Özellikleri
2) Islahat Fermanı (28 Şubat 1856)
✎ 1856 yılında Sultan Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.
✎ Tanzimat Fermanı’nın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı, toplumsal alanda
eşitliği sağlamaya yönelik olsa da, daha çok gayr-i müslimlere ayrıcalık getirmiştir.
❆ Islahat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri
❆ Islahat Fermanı’nın İçeriği (Daha Çok Gayr-i Müslimlere Yönelik)
1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde anayasal
düzene geçişin ilk aşaması olarak kabul
edilen gelişme aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tanzimat Fermanı B) Mecelle
C) Sened-i İttifak D) Kanun-i Esâsi
E) Islahat Fermanı
2. 1839 Tanzimat Fermanı’yla kabul edilen;
I. herkesin gelirine göre vergi alınması,
II. herkesin kendi mal ve mülküne sahip
olması,
III. hiç kimsenin haksız yere ve yargısız
idam edilmemesi
ilkeleriyle aşağıdakilerden hangisinin gözetildiği
savunulamaz?
A) Eşitlik B) Kişi Hakları C) Adalet
D) Bağımsızlık E) Özel Mülkiyet
3.
I. Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler
için aşağılayıcı deyimler kullanılmaması
II. Gayr-i müslimlerin il genel meclislerine
üye olabilmesi
III. Müsadere usulünün kaldırılması
Yukarıdakilerden hangileri Islahat Fermanı’nda
yer alan hükümler arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
4. Osmanlı Devleti'nde, gayr-i müslimlerin
vergi verme şartı ile Osmanlı ülkesinde
mal, mülk ve toprak sahibi olabilmesi ilk
kez aşağıdaki hangi gelişme ile gerçekleşmiştir?
A) Kanun-i Esâsi'nin ilan edilmesiyle
B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla
D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
E) Meşrutiyet yönetimine geçilmesiyle
5. Osmanlı Devleti’nde gayr-i müslimlerden
alınan “cizye” vergisi ilk kez aşağıdakilerden
hangisiyle kaldırılmıştır?
A) Tanzimat Fermanı
B) Islahat Fermanı
C) Halepa Fermanı
D) Kanun-i Esâsi
E) Sened-i İttifak
☸ Osmanlı Devleti’nde ilk kez hukuk üstünlüğü kabul edilmiştir.
☸ Tanzimat Fermanı, anayasal düzene (hukuk üstünlüğü esasına dayanan devlet
anlayışı) geçişin ilk aşamasıdır.
☸ Müslüman-Hıristiyan tüm halkın eşit olması amaçlanmıştır.
☸ Ferman ile padişah yetkileri ilk kez “yasa ile” sınırlandırılmıştır.
☸ Mülkiyet hakkı güvence altına alınmış, ilk kez vergi adaleti sağlanmıştır.

☸ Askerlik bir vatan görevi hâline getirilmiştir
☸ Osmanlıcılık fikri Tanzimat Dönemi’nde bir devlet politikası olarak

benimsenmiştir

Islahat Fermanı (28 Şubat 1856)
✎ 1856 yılında Sultan Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.
✎ Tanzimat Fermanı’nın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı, toplumsal alanda

eşitliği sağlamaya yönelik olsa da, daha çok gayr-i müslimlere ayrıcalık getirmiştir

Islahat Fermanı’nın İçeriği (Daha Çok Gayr-i Müslimlere Yönelik)
1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde anayasal
düzene geçişin ilk aşaması olarak kabul
edilen gelişme aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tanzimat Fermanı B) Mecelle
C) Sened-i İttifak D) Kanun-i Esâsi
E) Islahat Fermanı
2. 1839 Tanzimat Fermanı’yla kabul edilen;
I. herkesin gelirine göre vergi alınması,
II. herkesin kendi mal ve mülküne sahip
olması,
III. hiç kimsenin haksız yere ve yargısız
idam edilmemesi
ilkeleriyle aşağıdakilerden hangisinin gözetildiği
savunulamaz?
A) Eşitlik B) Kişi Hakları C) Adalet
D) Bağımsızlık E) Özel Mülkiyet
3.
I. Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler
için aşağılayıcı deyimler kullanılmaması
II. Gayr-i müslimlerin il genel meclislerine
üye olabilmesi
III. Müsadere usulünün kaldırılması
Yukarıdakilerden hangileri Islahat Fermanı’nda
yer alan hükümler arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
4. Osmanlı Devleti'nde, gayr-i müslimlerin
vergi verme şartı ile Osmanlı ülkesinde
mal, mülk ve toprak sahibi olabilmesi ilk
kez aşağıdaki hangi gelişme ile gerçekleşmiştir?
A) Kanun-i Esâsi'nin ilan edilmesiyle
B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla
D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
E) Meşrutiyet yönetimine geçilmesiyle
5. Osmanlı Devleti’nde gayr-i müslimlerden
alınan “cizye” vergisi ilk kez aşağıdakilerden
hangisiyle kaldırılmıştır?
A) Tanzimat Fermanı
B) Islahat Fermanı
C) Halepa Fermanı
D) Kanun-i Esâsi
E) Sened-i İttifak
☸ Osmanlı Devleti’nde ilk kez hukuk üstünlüğü kabul edilmiştir.
☸ Tanzimat Fermanı, anayasal düzene (hukuk üstünlüğü esasına dayanan devlet
anlayışı) geçişin ilk aşamasıdır.
☸ Müslüman-Hıristiyan tüm halkın eşit olması amaçlanmıştır.
☸ Ferman ile padişah yetkileri ilk kez “yasa ile” sınırlandırılmıştır.
☸ Mülkiyet hakkı güvence altına alınmış, ilk kez vergi adaleti sağlanmıştır.
☸ Askerlik bir vatan görevi hâline getirilmiştir.
☸ Osmanlıcılık fikri Tanzimat Dönemi’nde bir devlet politikası olarak
benimsenmiştir.
⫸ Osmanlıcılık; Osmanlı Devleti’nde din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın, yerli -
yabancı herkesin Osmanlı vatandaşı olarak kabul edilmesidir. (Eşitlik)
☸ Tanzimat Fermanı, tüm bu getirdiği yeniliklere rağmen amacına ulaşamamış ve
Avrupalı devletler Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir.
☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek
☸ 1856 Paris Konferansı’nda azınlıklarla ilgili kararlar alınmasını engellemek
☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek
☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek
☸ Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler için hakaret içeren ya da aşağılayan
yazılar ve deyimler kullanılmayacak. (gâvur vb.)
☸ Gayr-i müslimler de devlet memuru olabilecek.
☸ Gayr-i müslimler Osmanlı ülkesi sınırları içinde mülk sahibi olabilecek.
☸ Gayr-i müslimler de belediye ve il genel meclislerine üye olabilecek.
☸ Gayr-i müslimler mahkemelerde kendi dinlerine göre yemin edebilecek.
☸ Gayr-i müslimlerden alınan cizye ve haraç vergileri kaldırılacak.
☸ Gayr-i müslimler de asker olabilecek ve askerî okullarda okuyabilecek.

☸ Gayr-i müslimler “nakdî bedel” usulüyle askerlikten muaf tutulacak
☸ Gayr-i müslimler kendi dillerinde okul açabilecek.
☸ Gayr-i müslimler banka ve şirket kurabilecek, devlet memuru olabilecek.
☸ Herkese din ve mezhep özgürlüğü tanınacak ve bu konuda baskı yapılmayacak.
☸ Müslüman ve gayr-i müslimler arasındaki ceza ve ticaret davaları için Karma
Mahkemeler kurulacak.

☸ İşkence, zehirlenme, dayak ve angarya (bedava çalışma) resmen kaldırılacak

☸ Gayr-i müslimlere belediye ve il genel meclislerine üye olabilme hakkı verilmesi,
azınlıklara tanınan ilk siyasî haktır.
☸ Verilen haklar doğrultusunda Hazine-i Hassa Amirliği’ne Ermeniler atanmıştır.
☸ Avrupalı devletler 1856 Paris Konferansı’nda garanti vermelerine rağmen,

Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir

 Değerli adaylar, Tanzimat Fermanı ile ilgili sorularda dikkat edilmesi gereken temel
nokta, eşitlik kavramıdır. Fermanın içeriğine bakıldığında, hem Müslümanlar hem
de gayr-i müslimlere birtakım kişisel haklar getirdiği açıkça görülecektir.
 Islahat Fermanı ile ilgili sorularda ise gayr-i müslim unsuruna dikkat edilmelidir.
Eğer ki verilen öncüllerde doğrudan gayr-i müslimlerle ilgili bir ifadeye vurgu yapılmışsa,

bu büyük olasılıkla Islahat Fermanı’nın içeriğiyle ilgilidir


Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler
1. 1859 yılında Tanzimat dönemi yeniliklerine
karşı olan ve aralarında Süleymaniyeli
Şeyh Ahmet, Ferik Hüseyin Dâim Paşa,
Arnavut Caferdem Paşa ve Hezargratlı
Şeyh Feyzullah gibi üyelerin olduğu bir
dernek tarafından, Sultan Abdülmecit’e
yönelik gerçekleştirilen suikast girişimi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vak’a-yi Vakvâkiye
B) 31 Mart Vak’ası
C) Edirne Olayı
D) Çırağan Vak’ası
E) Kuleli Olayı
2. Osmanlı Devleti’nde ilk özel gazete olan
Tercüman-ı Ahval, hangi padişah döneminde
yayımlanmıştır?
A) Abdülmecit B) II. Mahmut
C) II. Abdülhamit D) Abdülaziz
E) V. Mehmet Reşat
3. Aşağıdakilerden hangisi, Abdülmecit dönemi
gelişmelerinden biri değildir?
A) İlk özel gazetenin yayımlanması
B) İltizam sisteminin kaldırılması
C) Gedik usulüne son verilmesi
D) İlk Osmanlı Bankası’nın kurulması
E) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması
4. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez hangi padişah
döneminde dış borç alınmıştır?
A) Abdülaziz B) Abdülmecit
C) V. Murat D) II. Mahmut
E) II. Abdülhamit
5. Osmanlı Devleti’nde, idarî alanda memur
yetiştirmek amacıyla 1859’da açılan okul
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Encümen-i Daniş
B) Dârü’l-fünun
C) Enderun Mektebi
D) Mülkiye Mektebi
E) Dârü’l-muâllimin
☸ Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-i müslim halkın hakları daha da
genişletilmiştir.
☸ Gayr-i müslimler, Müslümanlardan daha ayrıcalıklı duruma gelmişlerdir.
☸ Ferman daha çok Hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişletmeye
yöneliktir.
☸ Gayr-i müslimlere belediye ve il genel meclislerine üye olabilme hakkı verilmesi,
azınlıklara tanınan ilk siyasî haktır.
☸ Verilen haklar doğrultusunda Hazine-i Hassa Amirliği’ne Ermeniler atanmıştır.
☸ Avrupalı devletler 1856 Paris Konferansı’nda garanti vermelerine rağmen,
Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir.
☸ Islahat Fermanı ne Müslümanları ne de gayr-i müslimleri memnun etmemiştir.
 1840’ta ilk kâğıt para Kaime-i Mutebere basılmıştır.
 1841’de Osmanlı Posta Teşkilâtı kurulmuştur.
 1844’te Heybeliada Ruhban Okulu açılmıştır.
 1847’de ilk Osmanlı Bankası olan Bank-ı Dersaâdet kurulmuştur.
 1848’de erkek öğretmen okulu Darü’l-muâllimin açılmıştır.
 1851’de dil ve tarih alanlarında çalışma yapmak ve ders kitaplarını yazmak
üzere Encümen-i Daniş kurulmuş, fakat bu kurum 1861’de dağılmıştır.

 1851’de ilk belediye örgütü kurulmuştur.
 1851’de ilk anonim vapurculuk şirketi olan Şirket-i Hayriye kurulmuştur.
 1853’te ıslahatları düzenlemek için Meclis-i Âl-i Tanzimat kurulmuştur.
 1854’te Kırım Savaşı sırasında İngiltere’den ilk dış borç alınmıştır.
 1854’te Jandarma Teşkilâtı kurulmuştur.
 1856’da yabancı destekli ilk banka olan Bank-ı Osmanî (Osmanlı Bankası)
İngilizler tarafından kurulmuş, para basma yetkisi bu bankaya verilmiştir.
 1857’de eğitim işlerini düzenlemek için Maarif-i Umûmiye Nezâreti
kurulmuştur.

 1858’de mirî topraklardan tasarruf amacıyla Arazi Kanunnâmesi çıkarılmıştır.
 1859’da “Kuleli Olayı” olarak bilinen ve yüksek rütbeli subayların Abdülmecit’i
tahttan indirerek yerine Abdülaziz’i tahta geçirmek amacıyla gerçekleştirdiği
bir suikast girişimi yaşanmıştır. Ancak bu girişim başarısız olmuştur.
 1859’da idarî alanda memur yetiştirmek için Mülkiye Mektebi kurulmuştur.
 1859’da ilk kez Kız Rüştiyeleri açılmıştır.
 1859’da Rüsûmat Emaneti (Gümrük Teşkilâtı) kurulmuştur.
 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkarılmıştır.
 1861’de Gedik Usulü’ne (Tekelleşmeye) son verilmiştir.
 İltizam sistemi kaldırılmış, yerine Muhassıllık Sistemi getirilmiştir.

 Anadolu’da ilk demiryolu İzmir-Aydın arasında döşenmeye başlamıştır

SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876)
Osmanlı tarihinde Avrupa (Fransa) seyahatine çıkan ve operaya giden ilk padişahtır.
✎ 1862’de ilk posta pulu basılmıştır.
✎ 1863’te küçük sanayi dallarını korumak için Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur.
✎ 1864’te Vilâyet Nizamnâmesi yayımlanarak taşra yönetimi yeniden teşkilâtlandırılmıştır.
(Vilâyet-Sancak (Liva)-Kazâ-Köy)
✎ 1864’te şeriat ve ticaret konuları dışındaki hukuk ve cinayet davalarına bakmak
amacıyla Nizâmiye Mahkemeleri kurulmuştur.
✎ 1865’te yetim Müslüman çocukların eğitimi için Dârü’ş-şafaka açılmıştır. (İstanbul)
✎ 1867’de Mithat Paşa’nın öncülüğünde Ziraat Bankası’nın temeli sayılan Memleket
Sandıkları (Menafi Sandıkları) kurulmuştur. (1888’de Ziraat Bankası olacaktır.)
✎ 1868’de Galatasaray Sultanîsi kurulmuştur.

✎ 1868’de Fransa örneğinde Şurâ-yı Devlet ve Divân-ı Ahkâm-ı Adliye kurulmuştur.

✎ 1868’de Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından ilk Osmanlı

medenî kanunu olan Mecelle hazırlanmaya başlamıştır.
 Mecelle kaynağını İslâm hukukundan almaktadır. Borçlar hukuku, aynî haklar ve hukuk
muhakemeleri usulü gibi konuları içeren Mecelle’de kişi, aile ve miras hukuku

konularına yer verilmemiştir

✎ 1868’de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) kurulmuştur.
✎ 1869’da Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi yayımlanmıştır. Böylece eğitim-öğretim
belli aşamalara ayrılmıştır. Ayrıca bu nizamnâme ile “Tarih” dersleri tüm okullarda

zorunlu olmuştur
✎ 1870’te Dârü’l-Muâllimat adıyla ilk kız öğretmen okulu açılmıştır.
✎ 1870’de Theodor Kasap tarafından ilk mizah dergisi Diyojen çıkarılmıştır.
✎ 1871’de Vilâyet Nizamnâmesi’nde yapılan düzenlemeyle kazâ ile köy birimi arasında
“Nâhiye” birimi oluşturulmuştur. (Vilâyet-Sancak-Kazâ-Nâhiye-Köy)
✎ 1871’de Ameleperver Cemiyeti adı ile ilk sendika kurulmuştur.
✎ 1872’de ilk kez İstanbul’da idâdîler (liseler) açılmıştır.
✎ 1892’de ilk Türk kadın romancı Fatma Aliye Hanım "Muhadarât" adlı ilk romanını

kendi adıyla yayımlamıştır
✎ Avrupa’ya gönderilen Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekâi Paşa

ve Süleyman Seyyid Bey ülkede resim sanatının gelişmesini sağlamışlardır.


II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909)

A. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878)
Meşrutiyet’in İlan Edilme Nedenlerinden biri de 1876 yılında Balkan bunalımını görüşmek üzere toplanan Tersane (İstanbul)
Konferansı’nda Osmanlı Devleti aleyhinde karar çıkmasını engellemektir.

I. Meşrutiyetin ilanında, Jön Türkler (Genç Osmanlılar) adı verilen Avrupa’da eğitim
görmüş aydınlar etkili olmuştur. Bu aydınlar içinde; Namık Kemal, Ahmet Mithat, Ali
Suavi, Ziya Paşa, Mustafa Fâzıl Paşa gibi isimler vardı. Jön Türklerin kurduğu ilk dernek

ise İttihad-ı Osmânî’dir

Sultan V. Murat, 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta

kalan Osmanlı padişahıdır.

1876 yılında Tersane (İstanbul) Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin
iç işlerimize karışmasını engellemek için, Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin

gayretleriyle 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-i Esâsi ilan edilmiştir.

I. Meşrutiyet’in İlanıyla Ortaya Çıkan Gelişmeler
✎ 23 Aralık 1876’da, Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanun-i Esâsi’nin Sultan
II. Abdülhamit tarafından ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde “Mutlak Monarşi”
sisteminden “Meşruti Monarşi” sistemine geçilmiştir.
✎ İlk kez anayasa ilan edilerek (Kanun-i Esâsi) anayasal döneme geçilmiştir.
✎ Anayasa Komisyonu Başkanlığı’nı Sadrazam Mithat Paşa yapmıştır.
✎ İlk kez Mebusan Meclisi açılmış, halk sınırlı da olsa ilk kez yönetime katılmıştır.
✎ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu dönem başlamıştır.

✎ Padişahın yetkileri anayasa ile sınırlandırılmıştır

❆ Parlamentoda siyasî partilere yer verilmemiştir.
❆ Mebusan Meclisi’nde Hıristiyan halkın temsil edilmesi sağlanmıştır.
❆ Kanun-i Esâsi’nin ilanında Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımları etkili olmuştur.

II. Abdülhamit, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek, Kanun-i
Esâsi’yi yürürlükten kaldırmış, Mebusan Meclisi’ni kapatarak meşrutiyet yönetimine
son verdiğini ilan etmiştir. Böylece Osmanlı Devleti’nde yeniden mutlak monarşi sistemine
geri dönülmüştür. Bu gelişme ile birlikte, II. Abdülhamit’in 30 yıllık baskı ve

sansür dönemi olan İstibdat Dönemi başlamıştır.
II. Abdülhamit’in Meclisi feshetmesi üzerine, 20 Mayıs 1878 tarihinde Jön Türklerden
biri olan Ali Suavi, V. Murat’ı tekrar tahta çıkarmak için Çırağan Sarayı’nı basmıştır.
“Çırağan Baskını” olarak bilinen bu olay başarısız olmuş, Ali Suavi öldürülmüştür

İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908)
✎ Osmanlı Devleti borçlarını ödeyememesi üzerine, 1881’de yayımlanan Muharrem
Kararnâmesi ile iflas ettiğini açıklamıştır. Bu gelişme üzerine Avrupalı alacaklı devletler
Düyûn-u Umûmîye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi)’ni kurarak Osmanlı Devleti’nin
önemli gelir kaynaklarına el koymuştur

✎ 1883’te Osman Hamdi Bey tarafından Sanayi-i Nefise Mektebi açılmış ve böylece
güzel sanatlar alanında öğrenci yetiştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca bunun yanında,
Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mülkiye Mühendis Mektebi de açılmıştır.
✎ İlk kez özürlüler için çeşitli eğitim kurumları açılmıştır.
✎ Abdülaziz döneminde, Ahmet Cevdet Paşa’nın başkanlığındaki bir komisyon tarafından
hazırlanan Mecelle bu dönemde uygulamaya konulmuştur.
✎ Abdülaziz döneminde, çiftçiye kredi sağlamak için kurulan “Memleket Sandıkları”
1888’de Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür.
✎ 1890 yılında Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan

etmiş, isyanı bastırmak amacıyla Hamidiye Alayları kurulmuştur.

✎ 1895 yılında II. Abdülhamit’in fermanıyla kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaçlar
için Okmeydanı’nda Darü’l-aceze kurulmuştur.
✎ 1899’da II. Abdülhamit’in emriyle Şişli Eftal Hastanesi kurulmuştur.
✎ Berlin-Bağdat Demir Yolu bir Alman şirketine ihale edilmiştir.
✎ İlk tramvay hatları kurulmuştur.

✎ Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüpleri kurulmuştur.

⫸ Ünlü tarihçi İlber Ortaylı’ya göre “Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator
II. Abdülhamit Han’dır.”
⫸ Ünlü Alman devlet adamı Otto von Bismarck ise “Dünyada 100 gr. akıl varsa, bunun
90 gramı Abdülhamit Han'da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünya siyasîlerindedir.”

demiştir