İskitlerin “Alper Tunga Destanı” ile İranlı şair Firdevsî’nin Gazneli Sultan Mahmut’a
sunduğu “Şehnâme” adlı eser İskit-Pers (İran) savaşını konu alır.
Teoman özellikle Çin üzerine akınlar yapmış, ilk Çin İmparatoru olan Qin Shi Huang
bu akınlara karşı dünyaca ünlü Çin Seddi’ni yaptırmıştır. (yaklaşık uzunluğu 8.851
km.’dir.)
639’da başlayıp 40 kahraman Türk’ün ölümüyle sonuçlanan Kürşad Ayaklanması,
Türk tarihindeki ilk bağımsızlık mücadelesi olarak bilinmektedir
II. Göktürk Devleti’nde Bilge Kağan devri en parlak dönemdir.
Dönemin en önemli gelişmelerinden biri 720 tarihli Şantan Savaşı’dır. Bu savaşta
Bilge Kağan Çin ordusu ve ittifakını dağıtmıştır.
Uygur Devleti
Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
Kutluk Bilge Kül Kağan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Moyen-Çur geçmiştir. Bu dönemin
en önemli olayı, Araplarla Çinliler arasındaki 751 Talas Savaşı’dır.
✎ Bögü Kağan dönemi devletin en parlak ve en zengin dönemidir.
Uygurlar Manihaizm’in etkisiyle hükümdarlarına “Ay Tengri” unvanı vermişlerdir.
✎ 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılan devlet, Sarı Uygurlar ve Turfan Uygurları olmak
üzere ikiye ayrılmıştır.
✎ Turfan Uygurları Moğolların bünyesinde önemli görevlere gelmiş, ayrıca bu topluluğun
Türk kültüründen etkilenmesine olanak sağlamışlardır
✎ Töreyi yazılı hale getiren ve yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir
Altay dil grubundan Hakanîye lehçesiyle konuşan Uygurlar, kendilerine özgü 14-18
harfli bir alfabe (Uygur Alfabesi) oluşturmuşlardır
Uygur Alfabesi “Soğd Alfabesi”nden etkilenilerek hazırlanmıştır
Karabalgasun, Sine-Uşi, Moyen-çur ve Bugut yazıtlarını bırakmışlardır.
✎ Mimarîde Türk üçgeni tarzını ortaya çıkarmışlardır
Fresk (duvar süsleme), Vitray (cam süsleme)
Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar)
✎ İsimleri Çin kaynaklarında “Juan-Juan” olarak geçmektedir
İstanbul’u kuşatan (626’da) ve Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk topluluğu Avarlardır
Avarlar, üzengiyi ve süvari kılıcını Avrupa’ya tanıtan ilk devlettir
Karluklar
✎ İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur
✎ Moğollara (Cengiz Han)’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.
✎ İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır
Kırgızlar
✎ Orta Asya’da egemenlik kuran son Türk boyu Kırgızlardır.
✎ Moğolların hâkimiyeti altına girip, Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk topluluğudur.
✎ Dünyanın en uzun destanı olan (400 bin mısra) Manas Destanı’nı oluşturmuşlardır.
✎ Kırgızlara ait Yenisey Yazıtları önemlidir.
Hazarlar
✎ Hz. Osman döneminde İslâm ordularıyla savaşan ilk devlettir
✎ İbraniler (Yahudiler) dışında Musevîliği kabul eden tek topluluktur. Bu nedenle Tek
Tanrılı inanç sistemini benimseyen ilk Türk devletidir
✎ Hazarlar aynı zamanda paralı ordu kuran ilk Türk devletidir.
✎ İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamaları, “Pan-Hazaria (Hazar Barışı)” adı ile bilinen
dönemi başlatmıştır
Bulgarlar
Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur
✎ Tuna Bulgarları 864’te Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmiş, Türk tarihinde ilk
kez “Han” unvanını değiştirip yerine “Çar” unvanını kullanmışlardır.
✎ İtil Bulgarları ise İslâmiyet’i kabul etmiştir. Bu nedenle Avrupa’daki Türk-İslâm kültürünün
ilk temsilcileri sayılırlar.
Dünyadaki ilk Türkoloji Enstitüsü’nü 1870’te Budapeşte’de Macarlar açmıştır
Türgişler
Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır
✎ Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk topluluğudur.
✎ Sulu Kağan döneminde Müslümanlara karşı en çok direnen topluluk olmuşlardır.
Kıpçaklar (Kumanlar)
✎ Ruslarla yaptıkları mücadeleler “İgor Destanı”na, Oğuzlarla yaptıkları savaşlar ise
“Dede Korkut Hikâyeleri”ne konu olmuştur
Kıpçakların “Codex Cumanicus” adıyla iki ciltlik sözlükleri vardır. Eserin özgün metni
İtalya-Venedik’teki San Marko Kütüphanesi'ndedir
Ak Hunlar (Eftalitler)
✎ Çin baskısından kurtulmak isteyen Hunların bir bölümü, Hindistan’ın kuzeyine göç
edip Ak Hun Devleti’ni kurmuşlardır.
✎ 480 yılında İran'da çıkan Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında etkili olmuşlardır.
✎ Göktürkler, İpek Yolu hâkimiyetini sağlamak için Sasanilerle birlikte bu devlete son
vermiştir.
Veraset (Egemenlik) Anlayışı
✎ Bu anlayışa göre ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılıyordu. (Üleş Sistemi)
Türk devletlerinde siyasî, askerî ve ekonomik kararların alındığı, her türlü devlet
işinin görüşülüp karara bağlandığı meclise Kurultay (Toy/Kengeş) adı verilmiştir
Kurultaya katılma hakkı olanlara ise Toygun denilmiştir
Kurultay üyeleri içerisinde din adamlarının yer almaması, İslâm öncesi Türk devletlerinde
teokratik (dinsel) yönetim anlayışının olmadığını göstermektedir
İlk Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına ise Tigin adı verilirdi. Tiginleri
devlet yönetimi konusunda yetiştiren eğitmenlere de Ataman (İnal/İnanç) denirdi
Ordu komutanlarına Tarkan, Subaşı, Böri ya da Noyan adı verilmiştir.
Savaşlarda düşmanın durumunu öğrenmek için “yelme” adı verilen keşif kolları bulundurulmuş;
savaş taktiği olarak ise Turan (Hilâl/Kapan) Taktiği kullanılmıştır. (Bu
savaş taktiğinin İslâmiyet’ten sonraki adı Sahte Ricat (Geri Çekilme)’tır.)
Agılıg Hazine görevlisi
Apa Sivil yönetici
Ayuki Hükümet
Şad Taşrada görevli hanedan üyesi (vali)
Tudun Vali, vergi memuru
Yarlığ Hükümdarın emri
Ordudaki askerlerin giydiği ve genellikle hayvan postundan yapılan başlığa tolga ya
da börk adı verilmiştir
✎ Eski Türklerde halk (Kün); Oguş (Aile)→Urug (Soy)→Bod (Boy)→Budun (Millet) adı
verilen toplumsal bölümlerden oluşuyordu
✎ İlk Türk devletlerinde dinî ve millî kutlamalara (şölenlere) herkes katılırdı. Toy adı
da verilen bu şölenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi.
✎ Şölenlerde (eğlencelerde) genellikle “Kopuz” adı verilen müzik aleti kullanılmıştır.
Ayrıca “Çavgan” adı verilen ve at üstünde oynanan savaş oyunu da toplum arasında
yaygındı.
✎ Türkler, genellikle üzerinde hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarını
para yerine kullanmışlardır. Bunlara Kamdu ya da Böz adı verilmiştir.
✎ Din adamlarına kam ya da baksı adı verilmiştir.
✎ Kamların giysilerine ise “manyak” denmiştir.
Totemizm
✎ En eski inançtır
✎ Kutsal varlıklara “Ongun” denirdi
Animizm (Atalar Kültü)
✎ Ölmüş büyüklerin (ataların) ruhlarına inanmadır
Natürizm (Doğalar Kültü – Tabiat Varlıklarına İnanma)
✎ Dağ, tepe, ırmak, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanılmasıdır.
Bu inanca Natürizm adı verilmektedir.
✎ Doğada olduğu düşünülen bu gizli güçlere idig, yer-su gibi isimler vermişlerdir
İslâm öncesi Türk devletlerinde; ölen kişi için yas tutulması ve ölen kişi için merasim
yapılması ölümden sonra yaşam olduğuna kanıt değildir.
Esik Kurganı:
MÖ VII. yüzyıla ait olan Kazakistan’da Isık Gölü yakınlarında bulunmuştur.
Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda
bulunan en önemli eşya Altın Elbiseli Adam Zırhı’dır.
Bu zırh günümüzde Ermitaj Müzesi'nde (Rusya) sergilenmektedir.
Pazırık Kurganı:
Altay Dağları’nda bulunan ve Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu
tahmin edilen bu kurganda ise dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık
Halısı çıkarılmıştır.
Bu halı da günümüzde Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir
Umay : Tanrıça
(Kutadgu Bilig’e Göre Törenin Değişmez Hükümleri)
Adalet
(Konilik)
Faydalık
(Uzluk)
Eşitlik
(Tüzlük)
İnsanlık
(Kişilik)
✎ Adalet teşkilâtında hukuk işlerine Yargan (Yargucı) denilen hâkimler bakardı.
✎ Hükümdarın başkanlık ettiği mahkemelere ise Yargu adı verilmiştir
Göktürk (Orhun) Kitabeleri
Türk tarihinde ilk yazılı kaynaklar II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilen
Orhun (Göktürk) Kitabeleri’dir
1709’da İsveçli yüzbaşı Johan Von Strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez
Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.
Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir
En önemli müzik aletleri Kopuz’dur. Bunun dışında ayrıca kudüm (bas davul), obua
(zurna), çevgan, kithara (telli çalgı), timpani (davul), köpürge (davul) diğer müzik
aletleridir.
Şarkı ve türkülerin bestesine Ir, kopuzla çalınan melodiye de Küg adı verilmiştir
Eski Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi Aprın-Çur Tigin’dir
sunduğu “Şehnâme” adlı eser İskit-Pers (İran) savaşını konu alır.
Teoman özellikle Çin üzerine akınlar yapmış, ilk Çin İmparatoru olan Qin Shi Huang
bu akınlara karşı dünyaca ünlü Çin Seddi’ni yaptırmıştır. (yaklaşık uzunluğu 8.851
km.’dir.)
639’da başlayıp 40 kahraman Türk’ün ölümüyle sonuçlanan Kürşad Ayaklanması,
Türk tarihindeki ilk bağımsızlık mücadelesi olarak bilinmektedir
II. Göktürk Devleti’nde Bilge Kağan devri en parlak dönemdir.
Dönemin en önemli gelişmelerinden biri 720 tarihli Şantan Savaşı’dır. Bu savaşta
Bilge Kağan Çin ordusu ve ittifakını dağıtmıştır.
Uygur Devleti
Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
Kutluk Bilge Kül Kağan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Moyen-Çur geçmiştir. Bu dönemin
en önemli olayı, Araplarla Çinliler arasındaki 751 Talas Savaşı’dır.
✎ Bögü Kağan dönemi devletin en parlak ve en zengin dönemidir.
Uygurlar Manihaizm’in etkisiyle hükümdarlarına “Ay Tengri” unvanı vermişlerdir.
✎ 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılan devlet, Sarı Uygurlar ve Turfan Uygurları olmak
üzere ikiye ayrılmıştır.
✎ Turfan Uygurları Moğolların bünyesinde önemli görevlere gelmiş, ayrıca bu topluluğun
Türk kültüründen etkilenmesine olanak sağlamışlardır
✎ Töreyi yazılı hale getiren ve yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir
Altay dil grubundan Hakanîye lehçesiyle konuşan Uygurlar, kendilerine özgü 14-18
harfli bir alfabe (Uygur Alfabesi) oluşturmuşlardır
Uygur Alfabesi “Soğd Alfabesi”nden etkilenilerek hazırlanmıştır
Karabalgasun, Sine-Uşi, Moyen-çur ve Bugut yazıtlarını bırakmışlardır.
✎ Mimarîde Türk üçgeni tarzını ortaya çıkarmışlardır
Fresk (duvar süsleme), Vitray (cam süsleme)
Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar)
✎ İsimleri Çin kaynaklarında “Juan-Juan” olarak geçmektedir
İstanbul’u kuşatan (626’da) ve Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk topluluğu Avarlardır
Avarlar, üzengiyi ve süvari kılıcını Avrupa’ya tanıtan ilk devlettir
Karluklar
✎ İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur
✎ Moğollara (Cengiz Han)’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.
✎ İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır
Kırgızlar
✎ Orta Asya’da egemenlik kuran son Türk boyu Kırgızlardır.
✎ Moğolların hâkimiyeti altına girip, Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk topluluğudur.
✎ Dünyanın en uzun destanı olan (400 bin mısra) Manas Destanı’nı oluşturmuşlardır.
✎ Kırgızlara ait Yenisey Yazıtları önemlidir.
Hazarlar
✎ Hz. Osman döneminde İslâm ordularıyla savaşan ilk devlettir
✎ İbraniler (Yahudiler) dışında Musevîliği kabul eden tek topluluktur. Bu nedenle Tek
Tanrılı inanç sistemini benimseyen ilk Türk devletidir
✎ Hazarlar aynı zamanda paralı ordu kuran ilk Türk devletidir.
✎ İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamaları, “Pan-Hazaria (Hazar Barışı)” adı ile bilinen
dönemi başlatmıştır
Bulgarlar
Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur
✎ Tuna Bulgarları 864’te Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmiş, Türk tarihinde ilk
kez “Han” unvanını değiştirip yerine “Çar” unvanını kullanmışlardır.
✎ İtil Bulgarları ise İslâmiyet’i kabul etmiştir. Bu nedenle Avrupa’daki Türk-İslâm kültürünün
ilk temsilcileri sayılırlar.
Dünyadaki ilk Türkoloji Enstitüsü’nü 1870’te Budapeşte’de Macarlar açmıştır
Türgişler
Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır
✎ Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk topluluğudur.
✎ Sulu Kağan döneminde Müslümanlara karşı en çok direnen topluluk olmuşlardır.
Kıpçaklar (Kumanlar)
✎ Ruslarla yaptıkları mücadeleler “İgor Destanı”na, Oğuzlarla yaptıkları savaşlar ise
“Dede Korkut Hikâyeleri”ne konu olmuştur
Kıpçakların “Codex Cumanicus” adıyla iki ciltlik sözlükleri vardır. Eserin özgün metni
İtalya-Venedik’teki San Marko Kütüphanesi'ndedir
Ak Hunlar (Eftalitler)
✎ Çin baskısından kurtulmak isteyen Hunların bir bölümü, Hindistan’ın kuzeyine göç
edip Ak Hun Devleti’ni kurmuşlardır.
✎ 480 yılında İran'da çıkan Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında etkili olmuşlardır.
✎ Göktürkler, İpek Yolu hâkimiyetini sağlamak için Sasanilerle birlikte bu devlete son
vermiştir.
Veraset (Egemenlik) Anlayışı
✎ Bu anlayışa göre ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılıyordu. (Üleş Sistemi)
Türk devletlerinde siyasî, askerî ve ekonomik kararların alındığı, her türlü devlet
işinin görüşülüp karara bağlandığı meclise Kurultay (Toy/Kengeş) adı verilmiştir
Kurultaya katılma hakkı olanlara ise Toygun denilmiştir
Kurultay üyeleri içerisinde din adamlarının yer almaması, İslâm öncesi Türk devletlerinde
teokratik (dinsel) yönetim anlayışının olmadığını göstermektedir
İlk Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına ise Tigin adı verilirdi. Tiginleri
devlet yönetimi konusunda yetiştiren eğitmenlere de Ataman (İnal/İnanç) denirdi
Ordu komutanlarına Tarkan, Subaşı, Böri ya da Noyan adı verilmiştir.
Savaşlarda düşmanın durumunu öğrenmek için “yelme” adı verilen keşif kolları bulundurulmuş;
savaş taktiği olarak ise Turan (Hilâl/Kapan) Taktiği kullanılmıştır. (Bu
savaş taktiğinin İslâmiyet’ten sonraki adı Sahte Ricat (Geri Çekilme)’tır.)
Agılıg Hazine görevlisi
Apa Sivil yönetici
Ayuki Hükümet
Şad Taşrada görevli hanedan üyesi (vali)
Tudun Vali, vergi memuru
Yarlığ Hükümdarın emri
Ordudaki askerlerin giydiği ve genellikle hayvan postundan yapılan başlığa tolga ya
da börk adı verilmiştir
✎ Eski Türklerde halk (Kün); Oguş (Aile)→Urug (Soy)→Bod (Boy)→Budun (Millet) adı
verilen toplumsal bölümlerden oluşuyordu
✎ İlk Türk devletlerinde dinî ve millî kutlamalara (şölenlere) herkes katılırdı. Toy adı
da verilen bu şölenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi.
✎ Şölenlerde (eğlencelerde) genellikle “Kopuz” adı verilen müzik aleti kullanılmıştır.
Ayrıca “Çavgan” adı verilen ve at üstünde oynanan savaş oyunu da toplum arasında
yaygındı.
✎ Türkler, genellikle üzerinde hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarını
para yerine kullanmışlardır. Bunlara Kamdu ya da Böz adı verilmiştir.
✎ Din adamlarına kam ya da baksı adı verilmiştir.
✎ Kamların giysilerine ise “manyak” denmiştir.
Totemizm
✎ En eski inançtır
✎ Kutsal varlıklara “Ongun” denirdi
Animizm (Atalar Kültü)
✎ Ölmüş büyüklerin (ataların) ruhlarına inanmadır
Natürizm (Doğalar Kültü – Tabiat Varlıklarına İnanma)
✎ Dağ, tepe, ırmak, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanılmasıdır.
Bu inanca Natürizm adı verilmektedir.
✎ Doğada olduğu düşünülen bu gizli güçlere idig, yer-su gibi isimler vermişlerdir
İslâm öncesi Türk devletlerinde; ölen kişi için yas tutulması ve ölen kişi için merasim
yapılması ölümden sonra yaşam olduğuna kanıt değildir.
Esik Kurganı:
MÖ VII. yüzyıla ait olan Kazakistan’da Isık Gölü yakınlarında bulunmuştur.
Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda
bulunan en önemli eşya Altın Elbiseli Adam Zırhı’dır.
Bu zırh günümüzde Ermitaj Müzesi'nde (Rusya) sergilenmektedir.
Pazırık Kurganı:
Altay Dağları’nda bulunan ve Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu
tahmin edilen bu kurganda ise dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık
Halısı çıkarılmıştır.
Bu halı da günümüzde Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir
Umay : Tanrıça
(Kutadgu Bilig’e Göre Törenin Değişmez Hükümleri)
Adalet
(Konilik)
Faydalık
(Uzluk)
Eşitlik
(Tüzlük)
İnsanlık
(Kişilik)
✎ Adalet teşkilâtında hukuk işlerine Yargan (Yargucı) denilen hâkimler bakardı.
✎ Hükümdarın başkanlık ettiği mahkemelere ise Yargu adı verilmiştir
Göktürk (Orhun) Kitabeleri
Türk tarihinde ilk yazılı kaynaklar II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilen
Orhun (Göktürk) Kitabeleri’dir
1709’da İsveçli yüzbaşı Johan Von Strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez
Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.
Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir
En önemli müzik aletleri Kopuz’dur. Bunun dışında ayrıca kudüm (bas davul), obua
(zurna), çevgan, kithara (telli çalgı), timpani (davul), köpürge (davul) diğer müzik
aletleridir.
Şarkı ve türkülerin bestesine Ir, kopuzla çalınan melodiye de Küg adı verilmiştir
Eski Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi Aprın-Çur Tigin’dir
Yorumlar
Yorum Gönder