MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ)

✎ Osmanlı tarihinde 1579’da Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça Barış
Antlaşması’na kadar geçen döneme “Duraklama Dönemi” adı verilmiştir
DURAKLAMANIN NEDENLERİ
1. Merkezî Yönetimin Bozulması
✎ Şehzâdelerin sancağa çıkma uygulamasına son verilerek Kafes Usulü’ne geçilmesi,
böylece yönetime deneyimsiz ve yeteneksiz padişahların gelmesi
✎ Padişahların tecrübesiz olması nedeniyle, devlet adamlarının ve özellikle de saray
kadınlarının yönetimde etkili olması
✎ Çocuk yaştaki padişahların yönetime gelmesi

✎ Sık sık taht değişikliklerinin yaşanması
Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliğinin yaşandığı yüzyıl XVII. yüzyıldır
✎ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) ile yönetime yeteneksiz kişilerin getirilmesi

2. Ordu ve Donanmanın Bozulması
✎ Devşirme sisteminin ve buna bağlı olarak Yeniçeri Ocağı’nın bozulması
✎ Yeniçeri Ocağı için geçerli olan “Ocak, devlet içindir.” anlayışı yerine “Devlet, ocak
içindir.” anlayışının benimsenmesi
✎ Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak güvenlik ve üretim faaliyetlerinde

sorunların ortaya çıkması

3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması
✎ Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak tarım gelirlerinin azalması
✎ Savaşların sonuçsuz kalması nedeniyle ganimetlerin ve vergilerin azalması
✎ Sık sık yaşanan padişah değişikliklerinin hazineye yük olması (Cülûs Bahşişi)

✎ Lüks ve israf sonucunda saray masraflarının artması

4. Sosyal Yapının Bozulması
✎ Tımar sisteminin bozulmasıyla güvenlik sorunlarının artması ve isyanların çıkması
✎ Üretim ve güvenlik sorunu nedeniyle şehirlere göçlerin artması

✎ Halkın devlete olan güveninin azalması

5. Eğitim Sisteminin Bozulması
✎ Osmanlı Devleti’nin bilim alanında Avrupa’ya ayak uyduramaması ve geri kalması
✎ Medreselerde fen derslerinin (fizik, kimya, vb.) okutulmaması

✎ İlmiye (Ulema) sınıfının bozulması


B. DIŞ NEDENLER
1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması
✎ Osmanlı Devleti’nin İran, Avusturya gibi devletlerle komşu olması
✎ Çöl, okyanus, dağlar gibi doğal nedenlere bağlı olarak ilerlemenin durması
2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi
✎ Coğrafî Keşifler sonucu Avrupa devletlerinin yeni ticaret yolları bulması ve Osmanlı
Devleti’nin denetiminde olan ticaret yollarının önemini kaybetmesi

3. Reform ve Rönesans Hareketleri
✎ Almanya’da ortaya çıkan Reform hareketleri özgür düşünceye ortam hazırlarken,
İtalya’da ortaya çıkan Rönesans hareketleri de Avrupa’yı bilim ve teknik alanında
geliştirmiştir.
✎ Osmanlı Devleti ise bu gelişmelere ayak uyduramamış ve Avrupa’nın gerisinde
kalmıştır.
4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması
✎ Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’ne karşı birleşmesi ve kurdukları ittifaklarla
Osmanlı’nın ilerleyişini durdurmaları


DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI

A. İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI
✎ XVII. yüzyılda İstanbul’da Yeniçerilerin çıkardığı isyanlardır.
✎ Temel sebebi merkezî otorite boşluğuna bağlı ekonomik sıkıntılardır.
✎ İsyanlar rejime değil, kişiye yönelik ortaya çıkmıştır.
✎ Bu isyanların en önemlisi II. (Genç) Osman’a karşı çıkan isyandır. Yeniçeri Ocağı’nı
kaldırmayı düşünen Genç Osman, bu düşüncesi nedeniyle yeniçeriler tarafından
öldürülmüştür. (Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişahtır.)
✎ IV. (Avcı) Mehmet döneminde de ayaklanan Yeniçeriler, sıkıntıların sorumlusu olduğunu
düşündükleri 36 devlet adamının idamını istemişlerdir. Öldürülen devlet
adamları çınar ağaçlarına asıldığı için Osmanlı tarihinde bu olaya Çınar Olayı ya da
Vaka-i Vakvâkiye denilmiştir
✎ Ayaklanmalar Yeniçerilere birtakım tavizler verilerek sonuçlandırılmıştır.
✎ Bu isyanlar sonucu;
 Merkezî otorite zayıflamıştır.
 Yönetimde Yeniçerilerin etkisi artmıştır.
 Halkın devlete olan güveni azalmıştır.
 Toplum düzeni bozulmuştur

B. CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI
✎ XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanlara Celâli İsyanları adı verilmiştir. Bu isim,
Yavuz döneminde Yozgat’ta çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması’ndan gelmektedir.
✎ İsyanların temel sebebi, tımar sisteminin bozulmasına ve merkezî otoritenin bozulmasına
bağlı olarak ortaya çıkan ekonomik sıkıntılardır.
✎ XVI. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan Celâli İsyanları arasında en önemli
olanları Karayazıcı, Tavil Ahmet, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Gürcü
Nebî ve Deli Hasan isyanlarıdır
✎ Anadolu’da çıkan bu isyanlar sonucu;
 Merkezî otorite zayıflamıştır.
 Eyâlet yönetimi bozulmuştur.
 Halkın can güvenliği kalmamıştır.
 Devlete olan güven azalmıştır

Celâli İsyanları sonucunda üretim ve güvenlik azalmış, canlarını kurtarmak isteyen
köylüler yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmıştır. XVII. yüzyılda yaşanan bu
göç olayı Osmanlı tarihinde Büyük Kaçgun adı ile anılmaktadır.

C. EYÂLET İSYANLARI
✎ XVII. yüzyılda merkezî otoritenin zayıflamasıyla birlikte merkezden uzak eyâletlerde
de (Eflâk, Boğdan, Bağdat, Kırım, Yemen, Trablusgarp) ayaklanmalar çıkmıştır.
✎ Bu ayaklanmaları bazı yerel yöneticilerin isyanları izlemiştir. Sivas Valisi Vardar Ali
Paşa ve Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa bunlar arasında yer almaktadır.
✎ Bu isyanların temel sebebi ise eyâletlerde devlet denetimini azaltmaktır.
✎ Eyâlet isyanları da merkezî otoriteyi zayıflatmıştır
XVII. yüzyılda çıkan isyanlarda Milliyetçilik akımının etkisinden söz edilemez.

DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER
✎ III. Murat döneminde 1577-1590 yılları arasında İran’la yapılan savaşlar sonucunda
imzalanan Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması ile Osmanlı Devleti doğuda en geniş
sınırlarına ulaşmıştır.
✎ 1596’da III. Mehmet döneminde Avusturya ile yapılan Haçova Savaşı kazanılmıştır.
Haçova Savaşı Osmanlı Devleti’nin batıda kazandığı son meydan savaşıdır.
✎ I. Ahmet döneminde 1606’da Avusturya ile Zitvatoruk Antlaşması imzalanmıştır.
Bu antlaşma ile Avusturya arşidükü (prensi) Osmanlı padişahı ile denk sayılmış ve
OsYine I. Ahmet döneminde İran’la imzalanan 1611 Nasuh Paşa Antlaşması ile Ferhat
Paşa Antlaşması ile kaybedilen yerler geri alınmıştır. Ancak 1617-1618 yıllarında
yapılan savaş sonunda imzalanan Serav Antlaşması ile sınırlar Nasuh Paşa Antlaşması’ndaki
eski şekline geri dönmüştür.
✎ II. (Genç) Osman döneminde düzenlenen Lehistan (Hotin) Seferi ise başarıyla sonuçlanmış
ve 1621’de Hotin Antlaşması imzalanmıştır.
✎ 1664’te Osmanlı-Avusturya arasında imzalanan Vasvar Antlaşması ile Osmanlı son
kez Avusturya’dan savaş tazminatı almıştır.
✎ IV. Murat döneminde düzenlenen Revan ve Bağdat seferleri sonucunda 1639’da
Osmanlı Devleti ile İran arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalanmıştırmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki üstünlüğü son bulmuştur.

1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile günümüz Türkiye-İran sınırının temelleri atılmıştır

IV. Mehmet döneminde ise Lehistan ile yapılan mücadeleler sonucunda 1672’de
Bucaş Antlaşması imzalanmıştır. Bucaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti batıda en
geniş sınırlarına ulaşmıştır.
✎ 1676-1681 yılları arasında gerçekleşen Osmanlı-Rus savaşları sonucunda Osmanlı
Devleti ile Rusya arasında 1681’de Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalanmıştır
Bahçesaray Antlaşması Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır

Yine IV. Mehmet döneminde, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından
1683’te Viyana kuşatılmış, ancak bu kuşatma bozgunla sonuçlanmıştır. Bu bozgun
Osmanlı Devleti’ni Balkanlar’dan atma düşüncesiyle Kutsal Haçlı İttifakı’nın ortaya
çıkmasına yol açmıştır.
✎ Yaklaşık 16 yıl süren Osmanlı-Kutsal Haçlı İttifakı savaşları sonunda Osmanlı Devleti
barış istemek zorunda kalmıştır.
✎ Osmanlı Devleti 1699’da Avusturya-Lehistan-Venedik ile Karlofça Antlaşması’nı,
Rusya ile de 1700’de İstanbul Antlaşması’nı imzalamıştır
Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk kez büyük çapta toprak kaybetmiştir.


DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI
✎ XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu güç duruma çare bulmak için
ıslahatların yapılması gereği duyulmuştur. Islahatların amacı, devlete eski gücünü
kazandırmak, yönetim, ordu ve maliyeyi düzeltmekti. Ancak ıslahatlar yüzeysel
kalmış, sorunların sebeplerine inilememiş ve ıslahatlar kalıcı olmamıştır.
✎ XVII. yüzyılın ıslahatçıları; III. Mehmet, I. Ahmet, II. Osman, IV. Murat, Tarhuncu
Ahmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Tiryaki Hasan Paşa ve Köprülüler’dir.

A. XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
 Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır.
 Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır.
 Sadece askerî ve ekonomik alanlarda ıslahat yapılmıştır.
 Eğitim, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahat yapılmamıştır.
 Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel kalmıştır.
 İsyanları önlemeye yönelik olduğu için askerî niteliklidir.
 Islahatların amacı merkezî otoriteyi arttırmaktır.
 Topluma inilemediğinden kalıcı olamamıştır
 Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir

1. III. Mehmet Dönemi Islahatları
✎ Sancağa çıkan ve bu sistemde eğitim gören son padişahtır. Tahta çıktığı gece 19 erkek
kardeşini (bazı tarihçilere göre 20 kız kardeşini de) boğdurtmuştur.
✎ III. Mehmet, Kanunî’den sonra ordunun başında sefere çıkan ilk padişahtır.
✎ Şehzâde eğitiminde önemli bir yere sahip olan Sancak Sistemi kaldırılmıştır
2. I. Ahmet Dönemi Islahatları
✎ Sancak sisteminin kaldırılmasından sonra onun yerine Kafes Sistemi geti
Kafes Sistemi’yle şehzâdelerin sarayda kapatıldığı bölüme şimşirlik adı verilmiştir. Bu
isim sarayın etrafındaki şimşir ağaçlarından gelmektedir
✎ Bir bakıma oda hapsi anlamına gelen Kafes Sistemi, yönetim tecrübesinden yoksun
deneyimsiz kişilerin padişah olmasına yol açmıştır.
✎ I. Ahmet sancağa çıkmadan tahta geçen ilk padişahtır.
✎ Bu dönemde verâset sisteminde değişikliğe gidilmiştir. Yapılan değişiklikle, tahta
geçecek kişiler için “en büyük ve olgun olan” (Ekber ve Erşed) kuralı getirilmiştir.
Bu değişiklikteki amaç taht kavgalarını önlemektir

3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları
✎ I. Ahmet dönemi sadrazamlarından biri olan Kuyucu Murat Paşa ile Tiryaki Hasan
Paşa, Celâli İsyanları’nı bastırmak ve merkezî otoriteyi güçlendirmek için baskı ve
şiddete başvurmuştur. Ancak tamamen askerî tedbirlere yönelik olduğu için uzun
sürmemiş, isyanlar yeniden başlamıştır
"Kuyucu" lakabını öldürttüğü Celâli isyancılarını ve onların destekçilerini ölü ve diri
olarak derin kuyulara gömdürmesi nedeniyle almıştır. Çok soğukkanlı, gaddar ve
acımasız olduğu bilinen Kuyucu Murat Paşa’nın Anadolu'da öldürttüğü kişi sayısının
30.000 kişiyi geçtiği belirtilmektedir.
4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları
✎ II. (Genç) Osman, şeyhü’l-islâmın “fetva vermek” dışındaki tüm yetkilerini elinden
alarak ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmasını önlemeye çalışmıştır.
✎ İlk kez saray dışından evlenerek saray kadınlarının etkinliğini azaltmıştır.
✎ XVII. yüzyılda sosyal alanda ıslahat yapan ilk Osmanlı padişahıdır
✎ Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı düşünmüştür.
✎ İlk kez Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düşünmüş, ancak bu düşüncesi hayatına mâl
olmuştur. (Yedikule Zindanları’nda boğularak öldürülmüştür.)
Osmanlı tarihinde Yeniçeri isyanı sonucunda öldürülen ilk padişah II. Osman’dır

5. IV. Murat Dönemi Islahatları
✎ Baskı ve şiddete dayanan kuvvetli bir disiplin sağlamıştır.
✎ Yeniçeri Ocağı’nı yeniden düzenlemiştir.
✎ İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı, içki ve tütün yasağı getirmiş, kahvehaneleri
kapattırmıştır.
✎ Devlet sorunlarını ve bu sorunların çözüm yollarını tespit etmek için ilk kez devlet
adamlarına çeşitli raporlar hazırlatmıştır.
✎ Bu raporlardan en önemlisi 1631’de hazırlanan ve IV. Murat’a sunulan Koçi Bey
Risâlesi’dir. Ancak sorunların çözümüne yönelik olan bu risâle, IV. Murat’ın ölümü
nedeniyle uygulanamamıştır.
✎
Koçi Bey XVII. yüzyılda yazdığı risâleleri IV. Murat ve Sultan İbrahim’e sunmuştur

✎ IV. Murat döneminde risâle hazırlayan bir diğer önemli kişi Kâtip Çelebi’dir. Tarih,
coğrafya, tıp, astronomi gibi pek çok alanda kendisini geliştirmiş olan Kâtip Çelebi,
4 bölümden oluşan “Düsturü’l Amel li-Islahi’l Halel” adlı risâlesinde, Osmanlı Devleti’nin
ömrünün uzaması için çeşitli önlemlere ve önerilere yer vermiştir.
✎ Bu iki risâle yazarı dışında Lütfi Paşa, Gelibolulu Mustafa Âli, Veysî ve Aziz Efendi
gibi pek çok risâle yazan önemli devlet adamı olmuştur.
✎ Bu dönemde kasideleriyle ünlü şair Nef’i’dir. Zarrî (zararlı) mahlasıyla şiirler yazan
Nef’i, hiciv (eleştiri) şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurulmuştur.

6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları
✎ IV. Murat’ın son dönemleriyle Sultan İbrahim döneminde sadrazamlık yapmıştır.
✎ Maliyeyi düzenlemek için ayarı düşük paraları toplatmıştır.
✎ Askerlerin isyanlarını önlemek için maaşlarını ödemiştir.
✎ Vergi sisteminde çeşitli düzenlemeler yapmıştır.
✎ Özellikle saray masraflarına yönelik aldığı tedbirler üzerine, hem Kösem Sultan’ın
entrikaları hem de çıkarları zedelenen bazı devlet adamlarının etkisiyle 1644’te
Sultan İbrahim’in emriyle idam edilmiştir

7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları
✎ IV. Mehmet 6-7 yaşlarındayken padişah olduğu için saraydaki ağalar ve özellikle de
vâlide sultanın etkisi altında kalmıştır.
Osmanlı tarihinde 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en uzun süre vâlide sultan olma unvanı,
IV. Mehmet’in annesi, Sultan İbrahim’in eşi Hatice Turhan Sultan’a aittir.
✎ IV. Mehmet ilerleyen dönemlerde iktidarının güçlendirmiş, Tarhuncu Ahmet Paşa
ve Köprülü Mehmet Paşa gibi önemli devlet adamlarına sadrazamlık görevi verip
otoritesini sağlamlaştırmak istemiştir. Bu yüzden IV. Mehmet dönemine damgasını
vuran asıl ıslahatçılar bahsettiğimiz bu kişilerdir.

8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları
✎ Tarhuncu Ahmet Paşa IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Osmanlı Devleti’nde ilk denk bütçeyi hazırlamıştır.
✎ Saray masraflarını kısmış, devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır.
✎ Bu çalışmalar bazı kişilerin çıkarlarına dokunmuştur. “Şehzâde Süleyman’ı padişah
yapmak istiyor” denilerek IV. Mehmet’e duyurulmuş ve bunun üzerine Tarhuncu
Ahmet Paşa idam edilmiştir.

9. Köprülüler Dönemi
☸ Köprülü Mehmet Paşa
✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Sadrazamlığı koşullu olarak kabul eden ilk devlet adamıdır.
✎ Sadrazamlık kendisine devlet tarafından önerilmiş, bu görevi belirli şartlarla kabul
etmiştir. İleri sürdüğü başlıca koşullar şunlardır;
 Saray devlet işlerine karışmayacak
 Devlet işleriyle ilgili sunacağı her türlü teklif kabul edilecek
 Memurları istediği şekilde atayabilecek
 Kendisi hakkında şikâyet olduğunda yargılama olmadan cezalandırılmayacak
Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar ileri sürerek sadrazamlığı kabul etmiş olması,
merkezî otoritenin zayıfladığını açıkça göstermektedir
✎ Köprülü Mehmet Paşa öncelikle iç sorunlara yönelmiştir.
✎ Yönetim konusunda ihmalleri olanları cezalandırmış, sipahilerin ayaklanmalarını
yeniçerilerin yardımıyla bastırmıştır.
✎ Merkezî otorite bu dönemde yeniden güçlendirilmiştir.
✎ Köprülü Mehmet Paşa “Köprülüler Dönemi” diye anılan dönemi başlatmıştır
Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa
✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Orduyu düzenlemiş ve özellikle topçu sınıfına özel önem vermiştir.
✎ Bütçe açığını gidermeye çalışmıştır
Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa
✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Fâzıl Mustafa Paşa özellikle halka ağır gelen bazı vergileri kaldırmıştır.
✎ Önemli görevlere dürüst ve yetenekli kişileri getirmiştir
Amcazâde Hüseyin Paşa
✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Yerli mallara önem vermiş, paranın değerini yükseltmeye çalışılmıştır.
✎ İstanbul’da “Baruthâne-i Âmire” adı ile barut imalathanesi kurdurmuştur
Köprülüler Dönemi duraklamanın içinde Yükselme Dönemi olarak kabul edilir